Waar aan het begin van de zeventiende eeuw plek was voor zo‘n 60 scheepswerven aan de oevers van de Voorzaan, daar is nu geen ruimte meer voor één enkele – historische – werf. Aan de andere kant kan bij de Burcht misschien wel een tijdelijke ligplaats worden gevonden voor het Russische schip Shtandart, schrijft het college aan de gemeenteraad.
Op verzoek van de Vereniging Zaans Erfgoed is de haalbaarheid verkend voor de bouw van een historische scheepswerf nabij de Voorzaan. Daarnaast heeft kapitein Vladimir Martous van de Shtandart, de replica van het schip dat Czaar Peter de Grote van Rusland bouwde na terugkomst van zijn studiereis naar onder andere Zaandam, bij de gemeente het verzoek ingediend voor een vaste ligplaats in het centrum van de stad. De beide initiatieven trekken samen op, maar met wisselend succes zoals nu blijkt.
https://twitter.com/RandiM20/status/1152656086643675138
De gemeente Zaanstad heeft met ondersteuning van de werkgroep Zaans Maritiem een locatiestudie uitgevoerd, waarbij de locaties zijn beoordeeld op ruimtelijke inpasbaarheid (gebaseerd op het ruimtelijk plan van eisen voor een werf en ligplaats), stedenbouwkundig perspectief en nautiek. Er zijn zes locaties onderzocht: de Houthavenkade nabij Engie, de Burcht, de Havenstraat nabij Coupurebrug, het Eiland, het Hembrugterrein nabij J.M. Den Uybrug en het Hembrugterrein nabij Lab 44. De twee locaties bij het Hembrugterrein vielen al snel af omdat direct bij de Den Uylbrug tijdelijke afmeervoorzieningen zijn en vanwege de sterke golfslag van het scheepvaartverkeer op het Noordzeekanaal.
Woningen en herinrichting
Als zoekgebied is de Voorzaan aangehouden, vanwege de historische context en de gunstige ligging in het centrum. De Houthavenkade viel af vanwege de daar geplande woningbouw; de Burcht vanwege de gemeentelijke plannen met het plein. De beoogde werf moet tussen 3000 en 4700 vierkante meter groot worden en de Burcht is circa 7500 vierkante meter groot, wat betekent dat zelfs de minimale variant al meer dan een derde van de ruimte nodig zou hebben. Dat gaat ‘m niet worden. De locatie Havenstraat is weinig kansrijk vanwege de beperkte ruimte en de verkeersontsluiting.
Rochdale
Blijft over de kop van het Zaaneiland, waar in principe voldoende ruimte is maar waar grondeigenaar woningcorporatie Rochdale plannen heeft voor de bouw van sociale huurhuizen. De werkgroep Zaans Maritiem die de kar trekt gaat op 8 augustus nog wel in gesprek met Rochdale over de haalbaarheid van een scheepswerf op deze locatie, maar de gemeente lijkt er geen cent voor te geven. De werkgroep gaat echter ook nog onderzoeken of landwinning op deze locatie een mogelijkheid zou kunnen zijn.
Sailing vessel SHTANDART in Gibraltar #shipsinpics #ships #shipspotting #sailing #sail pic.twitter.com/ifCpiGyYmV
— Daniel Ferro (@Gibdan1) April 13, 2019
Al deze plekken overziend is de gemeente tot de conclusie gekomen dat er voor een werf geen plek is maar dat de Shtandart tussen november en april wel een ‘winterstalling‘ kan krijgen in het Zaandamse centrum. In de resterende maanden van het jaar heeft het schip een zeilschema waarbij het Zaandam met enige regelmaat zal aandoen. Voor alleen de Shtandart kwamen de Burcht, de Houthavenkade nabij Engie en de Havenstraat nabij Coupureburg in aanmerking, waarbij de eerste de voorkeur geniet. De Burcht is de enige plek waar geen nautische voorzieningen aangebracht hoeven te worden en waar de kosten dus beperkt gehouden kunnen worden.
Vervolgstudie
Omdat de steiger bij de Burcht in gebruik is voor de riviercruisevaart kan de Shtandart daar echter niet permanent liggen en een vaste ligplek moet worden afgestemd met de afdeling Havens en Vaarwegen. Er komt nu een vervolgstudie naar een ligplaats voor de Shtandart. Dat dit überhaupt nodig is voor één enkel schip toont aan hoezeer de topografie van de Zaanstreek in 400 jaar veranderd is.
wethouder Sanna Munnickendam proost met kapitein #VladimirMartus op mooie gezamenlijke maritieme plannen voor #Shtandart en #Zaanstad, na aankomst Shtandart vandaag in Zaandam @ShtandartNL @SannaMun @ZaansErfgoed @MAAKZaanstad pic.twitter.com/m5azv7pfU6
— Zaans Maritiem (@ZaansMaritiem) September 14, 2018
Timmerrak
In de zeventiendee eeuw was de Zaanstreek een belangrijke speler in de wereld van de scheepvaart. De Hollandse koopvaardijvloot telde in het begin van die eeuw circa 2350 zeegaande schepen, waarvan circa de helft in de Zaanstreek was gebouwd. Jaarlijks liepen hier maar liefst 150 tot 200 schepen van de werf. Dat gebeurde in hoofdzaak aan de oevers van de Voorzaan, waar ongeveer 60 werven lagen met een veelvoud aan hellingen. Dit deel van de Voorzaan tussen de Dam en het Kerkerak werd ook wel Timmerrak genoemd.
Koploper
Het was de hoogste concentratie scheepswerven van heel Europa en mogelijk van de wereld, volgens internationaal erkende wetenschappers. De Zaanse scheepswerven leverden zeewaardige schepen die uitwaaierden over de wereldzeeën, de industrie daaromheen bloeide. Scheepsbeschuitbakkers, smederijen, zeilmakers en houtzagerijen deden gouden zaken.
Het projectplan voor de historische werf kunt u hier downloaden.
