De voorziene nieuwbouw aan de Westzijde 24 – 36 in Zaandam wordt de lakmoesproef voor de gemeente om te testen of het nieuwe beleid om zowel de gemeenteraad als omwonenden eerder te betrekken bij grootschalige ruimtelijke ingrepen een vooruitgang is. Dat proces begint met een startnotitie van de raad, met als uitgangspunt het behoud van het historische beeld.
Westzijde 24 – 36 is sinds 2018 eigendom van ontwikkelaar Midvast, die er in eerste instantie een woontoren met hotel neer wilde zetten. In 2019 werd daarvoor met de gemeente een intentieovereenkomst getekend om de haalbaarheid te onderzoeken. In het voorjaar van 2021 presenteerde Midvast haar plan, dat inmiddels was omgezet naar twee woontorens met een klein commercieel deel aan de Westzijde. Aan een hotel bleek geen behoefte meer.
Pauze en doorstart
Dit plan bleek echter ‘nog onvoldoende een passende invulling te geven aan de locatie,’ schrijft het college aan de raad. ‘Het project belandde in de pauze-stand.’ Midvast wil het project echter weer gaan oppakken en daarvoor is een (door)startnotitie gemaakt, waarover de raad haar licht mag laten schijnen. De notitie beschrijft de uitgangspunten – en de aanpak – voor de besluitvorming en de participatie. Deze werkwijze moet bijdragen aan de ontwikkeling van een stukje Westzijde waarin een meerderheid van alle betrokkenen en belanghebbenden zich kan vinden.
Opening supermarkt van Albert Heijn op Westzijde 28-30 (de huidige Xenos) te #Zaandam in 1960 en een kijkje in het interieur van de winkel. pic.twitter.com/ccOjUL5T4D
— Gemeentearchief (@ArchiefZaanstad) February 3, 2022
‘Participatie is een continu proces van met elkaar in gesprek zijn om het beste uit een ontwikkeling te halen,’ schrijft het college ook. ‘Onder de Omgevingswet is het de rol van de ontwikkelaar om de participatie vorm te geven. De gemeente verlangt dat de ontwikkelaar met een gedegen plan komt om daar invulling aan te geven. In de praktijk kijken inwoners vooral naar de gemeente als het gaat om het beschermen van hun belangen. Daarom trekken we samen op met de ontwikkelaar om zo vroeg mogelijk belangen op te halen bij belanghebbenden en op basis van deze analyse met de ontwikkelaar een procesontwerp te maken voor de participatie.’
Protesten
Het stukje Westzijde in kwestie dat op de nominatie staat om te verdwijnen bevat onder meer de eerste winkel van Albert Heijn in Zaandam, met de karakterisieke gevelsteen. Hoewel de ontwikkelaar bij de sloop van de bestaande historische gevels originele details wilde redden om ze vervolgens e’zo gedetailleerd mogelijk historiserend terug te bouwen’ was de verontwaardiging bij liefhebbers van het erfgoed groot. Bewoners protesteerden tegen de hoogte van tien verdiepingen die in hun ogen geen recht deed aan de geschiedenis van de Westzijde en de bestaande bebouwing. Toen werd het stil.
Nu ligt er een nieuw plan voor appartementen tussen de Westzijde en de Zaan. Midvast beseft dat daar maatwerk noodzakelijk is, ‘waarbij de wensen van toekomstige gebruikers en de randvoorwaardelijke kaders van de gemeente centraal staan, om te komen tot een duurzame ontwikkeling,’ schrijft het college. Een eeuw geleden stonden er herenhuizen langs de ‘fluwelen Westzijde’. In de tweede helft van de vorige eeuw verbouwde Albert Heijn een deel van de herenhuizen tot supermarkt en bouwde een pakhuis langs de Zaan. Dat laatste staat er niet meer en in de voormalige supermarkt zitten nu diverse winkels. Alleen de bovemste helften van de gevels herinneren nog aan het rijke verleden.
De achterkant is een privaat parkeerterrein met overblijfselen van de opstallen uit het verleden. Aan de Zaan was onder andere een snookercentrum gehuisvest in de restanten van het pakhuis. ‘De bebouwing is gedateerd en op onderdelen vervallen of in slechte bouwkundige staat. Het gebied en de directe omgeving zijn gevoelig voor (grond)wateroverlast, verdroging in de zomer, bodemdaling en het gebied is een stedelijk hitte-eiland. De uitstraling aan de Zaanzijde is naar binnen gesloten, introvert en leeft niet. De ferry meert af aan deze achterzijde en de centrumbezoekers stappen uit op het parkeerterrein dat geen eigendom is van de gemeente. Het is niet uitnodigend. Een oude plataan op het private parkeerterrein verzacht dit beeld nog enigszins,’ is de desolate omschrijving van het college. e
Voorwaarden
Historisch gezien is er aan de Zaanzijde sprake van de zeven verdiepingen van het pakhuis van Albert Heijn. De opgave zit in het behouden van het historisch beeld aan de Westzijde. ‘De gebouwen dienen zodanig gepositioneerd te worden dat er een kwalitatief openbaar verblijfsgebied ontstaat tussen de Zaan en de Westzijde. Dat betekent dat bijvoorbeeld parkeren op de kavel dient te worden opgelost en dat de waardevolle monumentale plataan prominent wordt ingepast.’ Daarnaast moet voorkomen worden dat er opnieuw een deel van de Zaanoever geprivatiseerd wordt.
Parkeren voor de toekomstige bewoners kan op het maaiveld, in combinatie met – tussen de gebouwen – een semi openbaar dek dat niet afgesloten is. De volumeopbouw aan de Zaan mag zichtbaar zijn vanaf de Westzijde, maar niet te prominent aanwezig zijn. Een studie moet nog inzichtelijk maken hoe de nieuwebouw vanuit andere hoeken in het gezichtsveld zal komen. Tekeningen van de nieuwbouw zijn er nog niet – zelfs geen schetsen die ter inspiratie kunnen dienen voor de beeldvorming. En dat is dan weer het gevolg van die naar voren gehaalde informatievoorziening.
