De gemeenteraad moet binnen afzienbare tijd een besluit nemen over extra bescherming voor sociale woningbouwwijken uit de periode 1900 – 1945. In die periode is voor het eerst gebouwd op basis van wetgeving (de Woningwet 1901) en nieuwe ideeën over stedenbouw, wat bijzondere wijken heeft opgeleverd.
In 2019 kwam het uigebreide rapport Cultuurhistorische inventarisatie en waardering Sociale woningbouwwijken 1900-1945 uit, dat als basis diende voor de nu voorgestelde aanpassingen. Het college wil ermee voorkomen dat bij transformatieopgaven ongemerkt en zonder overleg bijzondere bouwblokken verloren gaan en cultuurhistorisch erfgoed verdwijnt. De woningcorporaties, erfgoedorganisaties en andere belanghebbenden onderschrijven het belang om in dit verband tot goede keuzes en afwegingen te komen, aldus het college. Al zien de corporaties ook grote nadelen.
Behoud niet af te dwingen
Door middel van Waarderingskaarten, criteria en richtlijnen moet voor alle partijen helderheid geschapen worden over de cultuurhistorische waarde die de gemeente toekent aan de betrokken woonwijken: hoe hoger de waardering, des te scherper de beoordeling bij bijvoorbeeld renovatie of mengvormen van renovatie en sloop en nieuwbouw. Maar de gemeente kan behoud van huizen niet afdwingen.
Onder meer de Rode Buurt in Zaandijk en de Boerejonkerbuurt, de Talmabuurt en de Rosmolenwijk in Zaandam zijn na zo’n 100 jaar toe aan aanpassingen die bij deze tijd horen. Het Huurderoverleg Zaanstreek en de Zaanse corporaties reageerden niet bepaald enthousiast op de restricties die de gemeente door de nieuwe regels oplegt waar het gaat om sloop en nieuwbouw. Zij zijn bevreesd voor een bouwstop, waar doorpakken gezien de schrijnende woningnood zijn geboden is.
Welstand pas laat in actie
De gemeente ziet wat dat betreft geen beren op de weg. De welstandscommissie speelt geen rol in het overleg tussen de gemeente en een corporatie over de afwegingen voor sloop of renovatie van een buurt en komt pas bij uitwerking van de plannen in beeld. Als er al aan het begin van het planproces overeenstemming is over wat behouden wordt, dan is er geen sprake van een bouwstop. ‘De corporatie kan te allen tijde tot sloop overgaan. De wijziging heeft alleen betrekking op renovatie en uitbreidingsplannen, niet op nieuwbouw,’ aldus het stuk dat naar de raad is gestuurd.
Afspraken niet in het geding
Dat de nieuw regeling een vorm van onbehoorlijk bestuur zou zijn omdat cultuurhistorie een alles bepalende factor wordt bij de vernieuwing van een wijk of een buurt werpt het college verre van zich. ‘De waarderingskaarten zijn bedoeld om de inbreng van cultuurhistorie in het afwegingskader te verduidelijken’ en niet om die als heilige graal te verheerlijken. Bestaande afspraken over aantallen op te leveren woningen worden gerespecteerd.
Geen monumenten
De waarderingskaarten, die tot stand zijn gekomen op basis van een uitgebreid onderzoek naar de ontwikkeling van de sociale woningbouw in Zaanstad in de eerste helft van de vorige eeuw, verlenen geen monumentale status aan de bebouwing. Het gaat in tegenstelling tot een monument alleen om de buitenkant van de woningbouw. Op dit moment loopt een pilot in de Rosmolenwijk waar bewoners via een online tool hun waardering kunnen uitspreken over de vernieuwing van hun buurt en hun inbreng daarin.
In vroeg stadium overleg
De corporaties erkennen het belang van de cultuurhistorische waarden, maar ‘willen een goede afweging kunnen maken tussen behoud van erfgoed en investeringen in het belang van de volkshuisvesting,’ aldus het college. Inmiddels zijn er afspraken gemaakt voor de korte en de lange termijn die tot doel hebben om het overleg tussen de partijen ’transparant en vroegtijdig’ te voeren. Met Rochdale worden op dit moment gesprekken gevoerd over de Boerejonkerbuurt en met ZVH start binnenkort het overleg over de Talmabuurt.
