Dé kenner van de Zaansreek in de Tweede Wereldoorlog Erik Schaap zet nogal wat vraagtekens bij ‘de opluchting’ die hij bij het college bespeurde over de conclusies van een onderzoek naar de omgang met van hun onroerend goed beroofde Joodse inwoners van de Zaangemeenten. Daarbij kwamen geen duistere zaken naar boven, maar waren die er ook inderdaad niet?
‘Was het naoorlogse rechtsherstel voor joodse huiseigenaars zo voorbeeldig als het college van B&W in Zaanstad lijkt te suggereren? Of zijn daar kanttekeningen bij te maken?’ schrijft Schaap als inleiding op zijn reactie op het Nader onderzoek naar de aankoop van onteigend (Joods) vastgoed in de Tweede Wereldoorlog door de voormalige Zaangemeenten, dat werd uitgevoerd door gemeentearchivaris Frans Hoving. Het overgrote deel van de Zaanse verkopen van panden van Joodse eigenaren verliep tussen particulieren. Hoving bekeek echter met name de zes transacties (negen panden) waarin Zaandam en Zaandijk de (beoogde) kopers waren. Het onderzoek beperkte zich tot de eigen dossiers, een paar websites en de Verkaufsbücher, de Duitse administratie van de transacties. Er komt nog een onafhankelijke toetsing van de gevonden resultaten.
Particuliere verkopen
Volgens Schaap is dat alles te oppervlakkig om een goed beeld te krijgen van de werkelijke situatie en zouden ook de verkopen aan particulieren onder de loep moeten worden genomen om te zien in hoeverre de zeven gemeenten destijds in gebreke zijn gebleven. Zo is er de geschiedenis van synagogebestuurder Jacob Drukker, die zijn woning op de Gedempte Gracht pas terugkreeg na de inschakeling van een advocaat.
‘Na zijn gedwongen vertrek uit Zaandam, in januari 1942, was Drukkers woning verkocht. De huurder van het huis weigerde na de bevrijding te vertrekken. Het lijkt er niet op dat de gemeente een bemiddelende rol heeft gespeeld bij het teruggeven van de woning aan de rechtmatige eigenaar,’ schrijft Schaap. De synagoge zelf is een ander voorbeeld: de definitieve ondergang van het Joods gebedshuis op de Gedempte Gracht was het rechtstreekse gevolg van een kille – landelijke – overheid.
Meer onverkwikkelijke zaken
Voorbeelden die de Zaanse auteur graag onderzocht zou zien in het licht van de plotselinge aandacht voor de abominabele behandeling van teruggekeerde Joden en het gesjoemel met hun bezittingen zijn de aankoop van een Overveense woning door het volledig onder gemeentelijk beheer opererende Zaandamse Gemeenteziekenhuis, de geschiedenis van de beide gebouwen van de Vrijmetselaars in de Zaandamse Stationsstraat en de voorgenomen gemeentelijke aankoop van Hogendijk 66. Ook onder anderen de Zaandamse NSB-wethouder annex makelaar Jacob IJdenberg verdient een diepgravender onderzoek, meent Schaap.
