Zaanstad laat de Radboud Universiteit onderzoek doen naar de aankopen van Joods vastgoed door de vroegere gemeenten Zaandam en Zaandijk en door het gemeenteziekenhuis in Zaandam. Het onderzoek moet duidelijkheid scheppen over de omvang en impact van hun handelen.
De beide toenmalige gemeenten kochten in de Tweede Wereldoorlog onroerend goed op van de Duitse bezetters. Deze huizen behoorden grotendeels toe aan Joodse eigenaren. Na de oorlog troffen de gemeenten regelingen voor rechtsherstel voor de gedupeerden, maar in één geval in Zaanstad is er onvoldoende bewijs en onduidelijkheid of er wel rechtsherstel is geweest. De gemeenten gingen alleen over tot compensatie als dit een wettelijke verplichting was.
Zwarte bladzijde
Wethouder Rita Noordzij spreekt van ‘een zwarte bladzijde uit de geschiedenis’: ‘De gemeente vindt het daarom van groot belang om nader onderzoek te doen en duidelijkheid te scheppen over de aankopen van de woningen en of er zorgvuldig gehandeld is als het gaat om de gedragingen naar de Joodse inwoners toe.’
B&W van Zaanstad maakte vandaag bekend onderzoek te laten verrichten naar de aankoop van joods roofgoed door de voormalige Zaangemeenten en het Gemeenteziekenhuis. Daarover schreef ik vorig jaar dit artikel. https://t.co/sLBtZQKiIn pic.twitter.com/fkHmLYkRx3
— Erik Schaap (@Eriksgaap) December 24, 2021
Zaanstad ontving begin 2020 een vragenlijst van het onderzoekprogramma Follow the Money van Vara-BNN over compensatie voor de onteigening van Joodse woningen in de Tweede Wereldoorlog. Gemeentearchivaris Frans Hoving verrichtte hierna op verzoek van het college een quick scan. De uitkomsten van dit oriënterend onderzoek gaven het college aanleiding om de uitkomsten te laten toetsen door een onafhankelijk onderzoeksbureau en dat werd de Radboud Universiteit. Daar hebben onderzoekers veel ervaring met dit soort research.
Begeleidingscommissie
Vorig jaar deed de Nijmeegse universiteit dezelfde onderzoeken voor Zutphen, Apeldoorn, Nijmegen en Deventer, onder het toeziend oog van een begeleidingscommissie. Vertegenwoordigers van een aantal Zaanse maatschappelijke organisaties (waaronder de Werkgroep Struikelstenen, de Stichting Monumenten Spreken en het Bureau Discriminatiezaken Zaanstreek – Waterland) dachten mee over de samenstelling van de begeleidingscommissie en de onderzoeksvragen. De commissie bestaat uit voorzitter Ruben Boas van de Nederlands Israëlitische gemeente Noord-Holland, Pim Ligtvoet namens de stichting Joods Monument Zaanstreek, wethouder Noordzij en de gemeentearchivaris.
Onderzoeksvragen
Er zijn vier onderzoeksvragen samengesteld waar de Radboud Universiteit mee aan de slag gaat:
- Onderzoek welke panden zijn aangekocht door de voormalige Zaangemeenten en het gemeenteziekenhuis in Zaandam;
- Onderzoek of in alle gevallen rechtsherstel heeft plaatsgevonden. Betrek daarin niet alleen de juridische feiten, maar ook de bejegening van de Joodse eigenaren, zoals die uit de dossiers blijkt;
- Onderzoek of er uitspraken gedaan kunnen worden over de bejegening van Joodse huurders tijdens de oorlog en bij hun terugkeer op basis van de archieven van de betrokken woningbouwverenigingen en de informatie op joodsmonumentzaanstreek.nl;
- Beschrijf de juridische kaders waaronder het rechtsherstel plaats heeft gevonden.
Gedurende het onderzoek organiseert het onderzoeksteam een publieksbijeenkomst voor inwoners die dan de mogelijkheid hebben om kennis en documenten in te brengen en vragen te stellen aan de onderzoekers. De eindrapportage zal vermoedelijk in de zomer van 2022 klaar zijn en wordt openbaar gemaakt. In 79 gemeenten worden soortgelijke onderzoeken gehouden.
