Zaanstad past maatwerk toe als er vragen rijzen rond ontvangen giften en het doorgeven daarvan aan de gemeente door inwoners met een bijstandsuitkering, maar heeft geen idee hoe vaak daarvoor hier naast een terugvordering ook een boete is opgelegd. Er is wel een regel: ‘Daar waar terugvordering moreel niet verantwoord is bestaat een dringende reden’ om daar niet toe over te gaan.
‘Als er sprake is van opzettelijke informatiefraude, zoals het niet doorgeven van inkomsten (giften), wordt een boete opgelegd. Het is niet mogelijk om achteraf vast te stellen in hoeveel gevallen er een boete is opgelegd wegens het niet doorgeven van een gift. Het is daardoor ook niet mogelijk om aan te geven om wat voor giften het ging. Ook het opleggen van een boete is maatwerk. Daarbij wordt dus gekeken naar de omstandigheden van persoon en gezin,’ luidt het antwoord op vragen van Romkje Mathkor (GroenLinks) en Eylem Koseoglu (PvdA) naar aanleiding van de kwestie-Wijdemeren. Dat een vrouw daar wegens het stelselmatig ontvangen van boodschappen van haar moeder 7000 euro moest terugbetalen plus een boete deed landelijk stof opwaaien.
Minimum bestaansvoorziening
Terugbetaling en een boete zijn in Zaanstad geen standaard reactie in het geval van een gift, maar bijstandsgerechtigden dienen wel heel terughoudend te zijn met het accepteren daarvan en álles doorgeven is zeker aan te raden. Want bijstand is een minimum bestaansvoorziening en daar worden de ontvangers ook naar geacht te leven, al vindt Zaanstad dat elke inwoner af en toe een cadeautje mag krijgen. Maar wel ‘voor zover dit uit oogpunt van bijstandsverlening verantwoord is en er geen sprake is van een periodieke verstrekking’. Kortom: een keer een bosje bloemen mag, maar elke week een boeketje kan mensen in problemen brengen.
Het totale plaatje
In principe worden alle inkomsten met de uitkering verrekend en de ontvanger wordt aan het begin van de uitkering verteld dat inkomsten opgegeven moeten worden. Gebeurt dat niet en het wordt ontdekt, dan volgt een gesprek. Daarin wordt niet alleen gekeken naar de verzwegen inkomsten, maar naar de totale financiële en gezinssituatie en op grond daarvan wordt beoordeeld of er een (gedeeltelijke) terugvordering moet komen, al dan niet vergezeld van een boete. Of Zaanstad in de kwestie-Wijdemeren anders had gehandeld kan de gemeente niet aangeven, omdat daarvoor de informatie ontbreekt.
Bewegingsruimte
De Participatiewet biedt wel enige ruimte, schrijft het college. ‘Bij een beoordeling van terugvordering van verleende bijstand in verband met het niet doorgeven van informatie spelen vele factoren mee, zoals de gezinssituatie van de betrokken inwoner. In de casus als die in de gemeente Wijdemeren zou bijvoorbeeld gekeken kunnen worden of het gezin afhankelijk geweest zou zijn van de voedselbank als zij de giften niet ontvangen zouden hebben. Of hebben de giften geleid tot een hoger bestedingsniveau dat niet verenigbaar is met de bijstand?’
Ook speelt de vraag mee óf en de mate waarin er sprake is geweest van schending van de inlichtingenplicht, of er sprake is geweest van een vergissing of van het opzettelijk achterhouden van informatie en of de betrokken inwoner uit eigen beweging alsnog spontaan de informatie deelt of dat die informatie voortvloeit uit een onderzoek. ‘Als er sprake is van een dringende reden biedt de Participatiewet de mogelijkheid om geheel of gedeeltelijk af te zien van het terugvorderen van bijstand in verband met het schenden van de inlichtingenplicht.’
En die laptops dan?
Een goede uitvoering van de Participatiewet verlangt dat er ook goed gekeken wordt naar de financiële situatie van betrokkenen en naar de kosten van wonen, kleding, noodzakelijke boodschappen en andere financiële verplichtingen, zo is ook in de antwoorden te lezen. Het blijft een lastige kwesie. Zo deelt de gemeente in deze coronatijd trots 550 laptops uit aan middelbare scholieren uit gezinnen met lage inkomens, dus ook bijstandsgezinnen. Die moeten dat dus eigenlijk melden bij een andere afdeling van diezelfde gemeente, die moet toetsen of een laptop past bij het plaatje van een ‘minimum bestaansvoorziening’. En wat als niet de gemeente maar een barmhartige samaritaan een kind zo’n computer cadeau had gedaan? Of alle kinderen in een bijstandsgezin?
