Het college kiest niet voor cameratoezicht op alle stations om vandalisme of andere overlast op stations tegen te gaan, maar richt zich eerst op extra handhaving vanuit de NS, de gemeente of de politie, het verbeteren van de verlichting en/of het schoon en netjes houden van de stationsomgeving. Dat is minder kostbaar en ingrijpend dan camera’s ophangen. De uitzondering is Krommenie – Assendelft.
De gemeenteraad is in meerderheid voor dat laatste en ook in de samenleving is daar draagvlak voor, maar onderzoek heeft volgens het college uitgewezen dat er binnen Zaanstad maar op één station sprake is van ernstige problematiek en waar cameratoezicht noodzakelijk is voor de veiligheid van het personeel en de reizigers. Dit is station Zaandam en dat is al voorzien van uitgebreid cameratoezicht. Op de overige vijf stations is dit niet het geval. ‘Deze stations kennen veel minder incidenten. De mate van vernielingen op deze stations is volgens ProRail verder ook niet dusdanig hoog dat het het plaatsen van camera’s en de hoge kosten die dat met zich meebrengt, rechtvaardigt,’ aldus een brief aan de gemeenteraad.
Krommenie – Assendelft
Aangezien er rondom station Krommenie – Assendelft het afgelopen jaar wel meerdere ernstige incidenten zijn geweest heeft de burgemeester dat gebied aangewezen voor tijdelijk cameratoezicht, zoals het er nu voorstaat tot en met 31 maart. Het plan is echter om dat te veranderen in een permanente sitiuatie, ‘gezien de blijvende dreiging’ van verstoringen van de openbare orde. Dat is ook ‘een nadrukkelijke wens’ van de politie. De kosten worden geraamd op 375.000 euro. ‘Onze conclusie is dat het instellen van cameratoezicht op de overige Zaanse stations gezien de beperkte problematiek niet proportioneel is,’ aldus de brief.
Petitie in 2018
Vanwege de sterke terugloop van het aantal reizigers en dus ook van het aantal incidenten op treinstations in de coronacrisis kreeg het onderwerp de afgelopen maanden van het college minder prioriteit, omdat er voldoende veiligheidsthema’s om directe actie vroegen. De camera’s zijn een terugkerend politiek item sinds in 2018 een ondernemer op het station Krommenie – Assendelft een petitie startte voor cameratoezicht op de stations langs de Zaanlijn.
Deze petitie werd in juli van dat jaar overhandigd aan burgemeester Jan Hamming. Daarna was er ‘veelvuldig overleg’ tussen Zaanstad en ProRail, dat niet tot het gewenste doel leidde. En ook een smeekbede bij de minister van Justitie en Veiligheid en de minister van Infrastructuur en Waterstaat om tot een oplossing te komen leverde niets op. ProRail plaatst en financiert alleen camera’s op ‘anti-terrorismestations’ en op een twintigtal grotere stations (waaronder Zaandam) ter bescherming van het personeel.
Motie van afkeuring
Met name de Partij voor Ouderen en Veiligheid wond zich op over het uitblijven van resultaten en dat leidde uiteindelijk zelfs tot een motie van afkeuring tegen Jan Hamming, omdat media eerder van ontwikkelingen op de hoogte zouden worden gebracht dan de raad. Die motie staat vanavond op de raadsagenda. Vooruitlopend daarop meldt het college alvast dat van het ‘voortrekken’ van de pers geen sprake is geweest: in antwoord op vragen van De Orkaan werd verwezen naar oude informatie die vervolgens door deze krant gerecycled werd tot een ‘actueel’ bericht. Los van alle overleggen over camera’s werd ook gewerkt aan een zogenoemd Lokaal Veiligheidsarrangement Zaanstad 2019–2021 (LVA), waarin de gemeente, ProRail, NS, de politie en Connexxion samenwerken.
Eerste stappen
Het gezamenlijke doel van het LVA is ‘het bevorderen van de objectieve en subjectieve veiligheid in en rondom het openbaar vervoer in Zaanstad,’ zo wordt nu uitgelegd. ‘De meerwaarde van het LVA zit hem in het op structurele basis maken van afspraken, het afstemmen van werkzaamheden, het opzetten van gezamenlijke acties en het actief informeren van elkaar over recente ontwikkelingen. Dit alles draagt bij aan de gestelde doelstelling.’ Er zijn drie overlegstructuren in het leven geroepen op bestuurlijk, tactisch en operationeel niveau. Een greep uit de acties en maatregelen die al uit de samenwerking zijn voortgekomen:
- In het operationeel worden maandelijks incidenten op en rondom stations besproken. Op tactisch niveau worden de cijfers en excessen besproken en op basis hiervan worden mogelijke acties per station in kaart gebracht en uitgevoerd.
- Jaarlijks wordt er een schouw op alle Zaanse stations georganiseerd waaraan alle partners deelnemen. De geconstateerde verbeterpunten hieruit worden verder opgepakt. Het kan hierbij gaan om bijvoorbeeld aanpassingen aan de verlichting, het verwijderen van graffiti of het sluiten van wachtruimtes.
- Er vinden jaarlijks meerdere gezamenlijke grootschalige acties plaats op de stations. Hieraan nemen politieagenten en BOA’s van de gemeente deel, Connexxion en de NS deel. In 2020 heeft er onder andere een grootschalige preventieve fouilleeractie plaatsgevonden in het openbaar vervoer.
- Naar aanleiding van constateringen uit het operationele afstemmingsoverleg en/of de schouw worden concrete afspraken gemaakt om de situatie te verbeteren. Dat kan bijvoorbeeld gaan over het afsluiten van perrons en wachtruimtes in de nachtelijke uren en het plaatsen van mosquito’s op plekken waar veel overlast van hangjeugd wordt ervaren.
Een aantal maatregelen is al toegepast, zoals het afsluiten van het station Zaandam gedurende de nachtelijke uren en het plaatsen van een mosquito in de wachtruimte bij station Koog aan de Zaan. De effecten van deze maatregelen zijn positief. Naar aanleiding van een bijeenkomst voor de bewoners rondom station Krommenie – Assendelft zijn door ProRail fysieke aanpassingen in werking gezet om spoorlopen te voorkomen. Als ProRail dwarsligt wat het plaatsen van camera’s betreft kan een burgemeester daartoe overgaan, als preventief middel of voor het herstellen van de openbare orde. Maar dan draait de gemeente voor de kosten op.
Verdeling incidenten
Door de NS worden de incidenten die op stations plaatsvinden geregistreerd in een A, B en C-categorie. A-incidenten zijn het zwaarst denk aan geweld tegen personeel of medereizigers), gevolgd door B (onheuse bejegening van personeel en reizigers of misbruik van voorzieningen) en C (optreden tegen overtreding van huisregels en/of vernieling). Door de NS en de politie zijn de cijfers voor alle Zaanse stations in beeld gebracht voor de periode van 1 januari tot 1 november 2020. Dat ziet er zo uit:
- Station Zaandam. Negentig van de in totaal 125 door de NS geregistreerde incidenten vonden plaats op het met camera’s beveiligde station Zaandam (72 procent), waaronder dertien van de in totaal zestien ernstige A-incidenten (81 procent). Door de politie zijn in totaal 215 incidenten geregistreerd op dit station, een stijging van 36 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.
- Station Koog aan de Zaan kende twee door de NS geregistreerde incidenten (1,6 procent), waarvan geen enkel A-incident. Door de politie zijn in totaal 36 incidenten geregistreerd op dit station, een daling van bijna 60 procnt ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.
- Op station Kogerveld hadden zes van de door de NS geturfde incidenten plaats (4,8 procent), waarvan geen enkele in de A-categorie. De politie telde in totaal 34 incidenten, een daling van ruim 30 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Opvallend was dat het tien keer om een fietsendiefstal ging.
- Station Zaandijk Zaanse Schans verscheen vier keer in de NS-cijfers (3,2 procent van alle incidenten in Zaanstad), zonder ernstige gebeurtenissen. Door de politie werden in totaal 31 incidenten geregeristreerd, waaronder zes fietsendiefstallen.
- Station Wormerveer kende ook geen ernstige incidenten maar dook wel dertien keet op bij d spoorwegen (10,4 procent). De politie kwam op 24 incidenten, een stijging van vier procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.
- Station Krommenie – Assendelft tenslotte nam tien van de in totaal 125 door de NS geregistreerde incidenten voor haar rekening (acht procent), waaronder drie van de zestien A-incidenten (negentien procent). Door de politie werd in 55 keer een rapport opgemaakt, een daling van 47 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.
En dan de kosten van cameratoezicht op de stations. ProRail maakte een prijsopgave met twee varianten: vaste of mobiele (gehuurde) camera’s. In onderstaande tabel is een grove inschatting gemaakt van de aanlegkosten voor vaste camera’s en daarnaast geldt een bedrag van jaarlijks zo’n 500 euro per camera voor het beheer en het onderhoud. Van vaste camera’s kunnen de beelden realtime worden bekeken in het controlecentrum van ProRail/NS. Indien de gemeente en/of politie deze beelden zelf live mee willen kunnen kijken, zullen er aanvullende investeringen gedaan moeten worden in de vorm van een ‘doorlussing’ van glasvezel naar de cameratoezichtruimte in Zaandam. Deze kosten zijn nog niet meegenomen in het overzicht.
Mobiele camera’s zijn sneller te realiseren dan vaste camera’s. De kosten betreffen een all-in bedrag inclusief de aanleg en de huur per jaar. Het eerste jaar zullen de kosten wat hoger zijn dan de opvolgende jaren in verband met de eenmalige installatie. Het nadeel van mobiele camera’s is niet alleen dat ze op lange termijn veel duurder zijn, maar dat ze ook niet meteen kunnen worden uitgelezen. Hiervoor dient de politie een vordering van de beelden te doen richting ProRail.
