De ontwikkeling van het Hembrugterrein tot een gebied waar zowel gewoond als gewerkt wordt, stelt de gemeente en andere partijen voor een uitdaging waar Zaanstad wel de nodige ervaring mee heeft, maar nog niet op een dergelijke schaal: overlast door industrie.
Aan de horizon wenkt de ononderbroken verstedelijking langs het IJ (de noordoever) en aan weerszijden van de Zaan (het Hembrugterrein en de Achtersluispolder) om aan de niet aflatende vraag naar meer woningen te voldoen. Het Hembrugterrein wordt echter behalve door water omringd door industrie in Westpoort en de Achtersluispolder-Westerspoor en ook ten westen ervan ligt een bedrijventerrein. Dat vraagt om een alternatieve benadering waar het gaat om, bijvoorbeeld, geluidsoverlast – en die is er ook. Afwijken van een milieuwet is, als alle andere oplossingen falen, mogelijk door een zogenoemd Stap 3-besluit.
Een impressie van de noordelijke ZaanIJ-oevers in de (nog verre) toekomst.
In de huidige situatie is de geluidsbelasting op het Hembrugterrein minimaal 55 dB(A), met uitzondering van enkele gebieden achter de gebouwen. Op de kade bedraagt de geluidsbelasting maximaal 60 dB(A). Verder wordt soms hinder ondervonden van stof en stank. Aan de noordkant komt daar het lawaai van de dr. J.M. den Uylweg nog bij en in mindere mate draagt ook de Provincialeweg bij aan een voor woningbouw normaliter onacceptabel hoog aantal decibel.
Veel boosdoeners
Noch in Achtersluispolder-Westerspoor noch in Westpoort is een specifiek bedrijf aan te wijzen dat zorgt voor de meeste geluidbelasting op het Hembrugterrein. Veel van de daar gevestigde bedrijven leveren, afhankelijk van de windrichting, een bijdrage aan het lawaai. Zo is in het geval van de Achtersluispolder bij meer dan 90 procent van de ondernemingen geluid het meest dominante (milieu)aspect, terwijl er door de jaren heen al veel maatregelen zijn genomen om minder geluid te produceren. Nog stiller werken is op een bepaald punt niet meer mogelijk.
Voor industrielawaai zijn in de Wet geluidhinder normen opgenomen voor nieuw te bouwen woningen: het aantal decibel op de gevel mag maximaal 50 dB(A) zijn. Die wet bepaalt echter ook dat de belasting niet beoordeeld hoeft te worden bij een ‘dove’ gevel: een muur met ramen die niet open kunnen. Door het van alle kanten komende lawaai op het Hembrugterrein zouden daar voor heel veel huizen uitsluitend dove gevels nodig zijn, wat onwenselijk wordt geacht. Door een gunstige positionering kunnen er wel ‘geluidsluwe’ gevels en buitenruimtes komen, maar ook dat zal hoe dan ook onvoldoende zijn om binnen de wettelijke normen voor geluidhinder te blijven.
De gemeente Zaanstad heeft een beleidslijn waarin voorwaarden staan waarbinnen tot en met 55 dB(A) een hogere waarde verleend mag worden. Deze voorwaarden zijn:
- Minimaal 1 geluidsluwe gevel
- Maximaal 1 dove gevel
- Verblijfsruimte aan de geluidsluwe gevel
Zeehaven
Het Hembrugterrein is echter uitgezonderd van deze beleidslijn, waardoor daar voor alle geluidbelastingen hogere waarden toegestaan kunnen worden. Bovendien kent de Wet geluidhinder een aparte regeling voor zeehavengebonden activiteiten. Die spelen zich voor een deel in de buitenlucht af, waardoor een effectieve bestrijding van herrie vaak niet goed mogelijk is. Ook ligt verplaatsing niet voor de hand. Voor de zones rond dergelijke industrieterreinen is het daarom mogelijk om nieuwe woningen te bouwen met een maximale gevelbelasting van 60 dB(A).
De activiteiten in Westpoort voldoen aan de definitie van ‘zeehavengebonden’, maar die in Achtersluispolder-Westerspoor niet. Die ontsnappingsmogelijkheid vervalt dus wat betreft het geluid dat in Zaanstad geproduceerd wordt. En dat er dus op bepaalde gebieden op het terrein geen huizen mogen worden gebouwd. Tenzij die eerder genoemde Stap 3-procedure wordt gevolgd.
De Achtersluispolder (archieffoto).
Die mogelijkheid komt voort uit de Stad- en milieubenadering: unieke wetgeving voor enkele milieuthema’s (geluid en geur) die het mogelijk maakt om af te wijken van algemeen geldende regels indien er sprake is van compenserende maatregelen waardoor de totale leefomgevingskwaliteit een impuls krijgt. Deze wetgeving is juist voor gebieden als het Hembrugterrein bedoeld: plekken met unieke kenmerken waar wonen goed in past. En een gebied dat verder in verval zal raken wanneer dat niet mag.
Gezondheidseffecten
De wetgeving op het gebied van milieu (zoals geluid, luchtkwaliteit en externe veiligheid) is mede gebaseerd op het beperken van gezondheidseffecten. Onderzoek door onder andere de GGD’s en de Wereldgezondheidsorganisatie laat zien dat ook onder wettelijke normen nog gezondheidseffecten kunnen optreden. In de Stad- en milieubenadering is daarom opgenomen dat bij het afwijken van een norm (in dit geval geluid) ook wordt gekeken naar de impact op de gezondheid.
Onderzoek heeft inmiddels uitgewezen dat de gezondheidssituatie op het Hembrugterrein nergens onvoldoende scoort, met uitzondering van een smalle strook langs de dr. J.M. Den Uylweg en de Provincialeweg. Voor het lawaai van wegverkeer geldt dat, hoewel vergelijkbaar met andere gebieden in Zaanstad, voor het westelijk deel sprake is van een aandachtspunt.
Wat betreft het geluid afkomstig van industriële activiteiten, heeft de GGD advies uitgebracht voor compenserende maatregelen. Die moeten wettelijk voldoen aan een aantal voorwaarden:
- Ze hebben direct verband met de benadeelden van de normafwijking
- Ze worden (indien mogelijk) met de benadeelden bepaald
- Ze worden toegepast binnen/in de nabijheid van het plangebied
- Ze zijn een extra inspanning en dus geen gebruikelijke maatregelen of al onderdeel van het plan
- Ze zijn een integraal onderdeel van het Stap 3-besluit en worden daarmee juridisch vastgelegd
Mede op advies van de GGD heeft de gemeente vier compensatiemaatregelen voor geluid gedefinieerd:
- Een verscherpte maximale akoestische binnenwaarde van woningen van 33 dB(A)
- Het realiseren van extra isolatiewaarde van woningscheidende constructies
- Slaapkamers van woningen verplicht situeren aan de stilste zijde van woongebouwen
- Het aanstellen van een geluidsarchitect tijdens de concrete ontwikkeling van het terrein
Gelijke monniken, gelijke kappen
Omdat op een deel van het terrein geen compenserende maatregelen nodig zijn (lawaai vanuit Westpoort dat onder de Zeehavennorm valt) en bij wijze van spreken bij de buren wel (lawaai van de Zaanse industriegebieden die niet onder die norm vallen) en dat tot scheve gezichten bij toekomstige bewoners zou kunnen leiden, heeft de gemeente besloten dat het hele terrein voor compensatie in aanmerking komt. Bij de woningen die in de geluidszone van Westpoort vallen, dient minimaal één van de hierboven genoemde maatregelen getroffen te worden.
Daarnaast wordt de eis gesteld om bij alle nieuwe woningen luchtfilters te installeren om grof stof en geur te weren. Om bewoners en bezoekers van het Hembrugterrein in te toekomst te verleiden om meer te bewegen, komen er een themaspeelplaats rondom de geschiedenis van Hembrug met een trimbaan en andere sportieve uitdagingen.
