‘Middenin de Zaanse samenleving’ is in het centrum van Zaandam. Het staat met zoveel woorden in het jaarverslag 2019 van het Zaans Museum. Het échte Zaans Museum moet daarom daar worden gevestigd, want ‘als eigentijds museum wordt het steeds lastiger om vanuit een basislocatie buiten de urbanisatie van Zaanstad een verbindende en duidende rol te midden van de samenleving te spelen’.
Waar het gemeentebeleid inzet op spreiding van bezoekers over de gemeente, kiest algemeen directeur Jan Hovers van het Zaans Museum – dat naast het museum bij de Zaanse Schans ook het Czaar Peterhuisje, het Wevershuis, het Jisperhuisje, Kuiperij Tiemstra en het Hembrug Museum omvat – nadrukkelijk voor het centrum van Zaandam voor bovenregionale tentoonstellingen die er een positieve bijdrage aan het MKB en aan het vestigingsklimaat van Zaanstad kunnen leveren, ‘middenin de Zaanse samenleving’. Het moet met en voor de inwoners ‘hét stadsmuseum met betrekking tot historie, identiteit en sociale cohesie’ worden.
Bilbao
Het huidige Zaans Museum moet zich dan nog meer richten op het bieden van verdieping aan een (toeristisch) bezoek aan de Zaanse Schans. Het Zaans Museum sloot 2019 af met een ongekend aantal bezoekers – voor het eerst in de geschiedenis werden meer dan 200.000 bezoekers ontvangen – en daarmee groeit het uit zijn jas. Hovers kijkt met enige jaloezie naar de industriestad Bilbao in Spaans Baskenland waar de komst van een dependance van het Guggenheim in New York een hele stad transformeerde.
Injectie op alle niveaus
‘Had men destijds de inwoners gevraagd groots te investeren in een museum voor hedendaagse kunst, dan was het museum er waarschijnlijk nooit gekomen en was de kans groot geweest dat de stad zich niet tot de huidige aantrekkelijke vorm had ontwikkeld. Is een parallel met Zaanstad terecht? Zaanstad is goed op weg naar de 200.000 inwoners. Het is momenteel de zestiende gemeente van Nederland maar staat op de 41ste plaats van de cultuurindex Nederlandse gemeenten. Investeer je in belangrijke culturele trekkers, dan zijn die er niet louter voor de hoogopgeleide NRC-lezers, maar dan geef je de stad op alle niveaus een injectie,’ betoogt Hovers.
Niet óf – óf, maar én – én
Hij schrijft ook zich ervan bewust te zijn dat iedere euro maar één keer uitgegeven kan worden en ‘dan gaat armoedebestrijding voor’. ‘En als je al geld uitgeeft aan cultuur, dan gaan investeringen in directe lokale culturele voorzieningen ook voor, zoals bibliotheken en muziekscholen in de dorpskernen en buurten, eerder dan in grootschalige voorzieningen als musea.’ Hovers wil echtr niet óf – óf, maar én – én. ‘Investeer je alleen in armoedebestrijding, dan doe je dat keer op keer, opnieuw en opnieuw zonder dat je de stad structureel optilt. Investeer je louter in lokale culturele wijkvoorzieningen, dan geef je de stad als geheel geen boost. Heb het lef om over een collegeperiode heen te denken,’ is zijn advies.
Hovers is van mening dat naast de naast de sightseeingtoerist ook de cultuurtoerist naar Zaanstad moet worden getrokken. ‘Zij zijn echt geïnteresseerd in je verhaal, in je erfgoed. Ze blijven langer, ze kijken en luisteren beter, ze blijven eten – ze maken er een dagje van. Kortom, de moraal van dit verhaal: om een samenleving op te tillen, waarbij leefbaarheid, infrastructuur, kansengelijkheid, goede voorzieningen voorop staan, dient er met durf geïnvesteerd te worden in cultuur.’
Perskamer Gerrit Rietveld
Wat er dan in zo’n centrummuseum zou kunnen komen is de gereconstrueerde Unesco-persruimte van meubelontwerper Gerrit Rietveld, die hij in 1958 in het nieuwe hoofdkantoor van de organisatie in Parijs grotendeels inrichtte in samenwerking met en met materialen van Forbo. Rietveld kwam op het idee om de linoleumvloer in de lastig in de delen kelderruimte van een patroon te voorzien dat doorliep op de tafelbladen. Toen de ruimte in de jaren 80 werd ontmanteld wist de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed grote delen van wat een gift van Nederland aan Unesco was geweest te redden. En Hovers heeft al laten weten er grote interesse in te hebben.
Of het gewenste museum er zal komen is een politiek besluit en vooralsnog lijkt de kans niet groot. Het voormalige KPN-gebouw aan het Krimp is in elk geval al afgevallen als mogelijke locatie: daar ziet een raadsmeerderheid liever woningen in komen. En waar het geld in Zaanstad al niet voor het oprapen lag is daar nu de coronacrisis die de gemeente voor een ogekende financiële opgave gaat stellen waarvan de omvang nog niet te overzien is.
