Natuurminnend Europa spreekt schande van het feit dat Polen, ondanks een verbod van het Europees Hof van Justitie, gewoon doorgaat met het kappen in het oerbos Białowieża – een woud dat al duizenden jaren lang vrijwel onaangetast is door mensen en waar bisons leven. Het excuus is dat een kever er huishoudt. Het deed ons denken aan ons eigen stukje oerbos – wat minder ‘oer’, maar in de Randstad toch zeker een bijzonder stuk niet-aangeharkte natuur.
Op het Hembrugterrein staat een veelheid aan bomen en zeldzame planten die ongestoord hebben kunnen groeien tot de Nederlandse versie van een oerbos, omdat tussen 1895 en 2003 op het afgesloten terrein in het diepste geheim munitie gemaakt en getest werd. Het was streng verboden voor gewone burgers en het complex was het militaire hart van de stelling van Amsterdam, een verdedigingslinie bestaande uit 46 forten, batterijen, sluizen en dijken die nu beschermd is als werelderfgoed.
Stelling van Amsterdam
Ook Białowieża staat op die lijst van Unesco, maar daar trekt de Poolse regering zich niets van aan. Unesco kwam al wel in het geweer rond de Stelling van Amsterdam, omdat de aansluiting van de A8 op de A9 de linie zal doorkruisen en daarom hoe dan ook het erfgoed gaat aantasten. Over het oerbos heeft de VN-organisatie zich nog niet uitgelaten. Omdat dat niet bedreigd wordt door de ontwikkeling van het Hembrugterrein?
In 2011 werd begonnen met het opknappen van oude monumentale gebouwen. Begin 2013 is de grond bij de Havenstraat doorzocht op resten van mosterdgas en andere gevaarlijke stoffen. In een gebouw aan de Hemkade is het Hembrugmuseum ingericht. Afgelopen maart heeft het Rijksvastgoedbedrijf het Hembrugterrein te koop gezet. De koper kan het terrein ontwikkelen met woningbouw in de bestaande monumenten en met nieuwbouw en verder is er ruimte voor bedrijven. Het terrein is ruim 42 hectare groot en er is ruimte voor ongeveer 1000 woningen. In juni 2017 bleken veertien bedrijven interesse te hebben getoond om het terrein met 35 rijksmonumenten en 22 gemeentelijke monumenten aan te pakken.
Zeldzame biotoop
Het voor munitieproeven aangeplante ‘plofbos’ – ook wel ‘schokbos’ en ‘kleibos’ genoemd – vormt door de ondergrond inmiddels een voor Nederland zeldzame biotoop. Zo is het het enige bos in het Zaanse veenweidegebied. De beplanting op het terrein is niet het gevolg van een gebrek aan terreinonderhoud, maar volgens een uitgewerkt beplantingsschema aangelegd rond 1902 met het oog op de werkzaamheden in de munitie- en wapenfabriek: het moest de drukgolf van (mogelijke) ontploffingen afzwakken en eventueel rondvliegend materiaal opvangen.
De oorspronkelijke beplanting was gebaseerd op een beplantingsschema dat op enkele plaatsen en met name ter plaatse van het kleibos nog te herkennen is. Het is van cultuur-, militair-, en architectuurhistorische waarde, als voorbeeld van een gaaf bewaard gebleven beplantingsschema uit het begin van de 20e eeuw. Dat het bewaard moet blijven voor recreatie en natuur is afgesproken in de nota van uitgangspunten. Veel is inmiddels al bekend over waar het naartoe gaat met het Hembrugterrein. Feiten over de toekomst van het bos zijn echter nauwelijks te vinden. Het moet ‘publiek toegankeijk’ worden. Dat lijkt zo op het eerste eerste oog nauwelijks te verenigen met ‘oer’.
