Unesco is niet blij met plannen voor een snelweg dwars door werelderfgoed. Dat de Stelling van Amsterdam ‘doorbroken’ dreigt te worden door een verbindingsweg tussen de A8 en de A9 is dan ook niet goed gevallen bij de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur. Maar wat betekent dat eigenlijk?
De Stelling van Amsterdam is een 135 kilometer lange, aaneengesloten verdedigingslinie rondom Amsterdam, tussen 1880 en 1914 aangelegd met de gedachte dat het leger, de regering en de koning(in) zich binnen deze ring zouden kunnen terugtrekken bij een aanval op Nederland. De Stelling bestaat uit 42 forten, vier batterijen en een groot aantal dijken en sluizen op een afstand van vijftien tot twintig kilometer van Amsterdam. Het hele buitengebied van de Stelling kon in twee dagen onder water worden gezet.
De Stelling van Amsterdam is één van de tien werelderfgoederen die Nederland rijk is. Hij staat sinds 1996 op de lijst van Unesco vanwege zijn unieke karakter en de bijzondere geschiedenis. Na verloop van tijd heeft modern oorlogstuig de Stelling overbodig gemaakt, maar de militaire status is pas in 1963 officieel opgeheven. De provincie Noord-Holland is als site holder verantwoordelijk voor het behoud van dit werelderfgoed.
Monumenten
Alle relevante objecten van de Stelling van Amsterdam hebben een monumentenstatus: sommige zijn een rijksmonument, andere hebben een provinciale monumentenstatus. Zij vallen onder de Erfgoedwet of de provinciale Monumentenverordening (pdf). Daarom zijn ze gehouden aan regelgeving en vergunningplichtig bij eventuele wijzigingen of aantastingen. De provincie adviseert wanneer het provinciale monumenten betreft.
Buurtschap Bus(ch) en Dam, Stichting Oer-IJ, de Land- en Tuinbouw Organisatie, de Heemskerkse Golfclub, Stichting Egijn, actiegroep Houd Broekpolder Leefbaar, Vereniging Milieubeheer Zaanstreek, de Milieufederatie Noord Holland en de Vereniging Open Polders Assendelft willen geen weg door de polder om de A8 en A9 met elkaar te verbinden en hopen dat Unesco er een stokje voor steekt. In de commissie Mobiliteit van de Provinciale Staten van Noord-Holland is een ruime meerderheid tegen het aantasten van de Stelling van Amsterdam en daarmee tegen zowel de Golfbaanvariant als de Heemskerkvariant die ook door Unesco verworpen worden.
Het is geen sinecure om door Unesco als werelderfgoed te worden aangemerkt en een plek op de lijst is een garantie voor bezoekers. Niet elke bestuurder gaat daar even voorzichtig en verantwoordelijk mee om: zo maakte in 2015 The Guardian zich druk om de vele verstrekte bouwvergunningen en de daaraan gekoppelde teloorgang van het oude stadscentrum van Edinburgh.
Dresden verwijderd
Unesco heeft ook een lijst van werelderfgoederen die slecht beheerd worden en dat is een plek waar niemand terecht wil komen: Edinburgh is er toe nu toe aan ontsnapt, maar Liverpool staat er momenteel wel op – als enige in West-Europa. Dresden verloor overigens zijn eretitel na de bouw van een brug die door de stadsbestuurders als onvermijdelijk werd gezien wegens de toegenomen verkeersdrukte, waaruit blijkt dat Unesco niet alleen blaft maar ook door kan bijten.
Dat de Stelling van Amsterdam goed in de gaten wordt gehouden door de organisatie, kan ook gevolgen hebben voor het Nederlandse plan om ook de Nieuwe Hollandse Waterlinie voor te dragen, als een uitbreiding van de Stelling. Een plek op de lijst betekent immers ook een instandhoudingsplicht. Nederland rapporteert één keer in de zes jaar over hoe het Werelderfgoedverdrag is uitgevoerd.
In het geval van (ver)bouwplannen moet Nederland dit doorgeven aan het Werelderfgoedcomité. Dit beslist dan of de waarden van het monument erdoor worden aangetast. Is dat het geval en worden de plannen toch doorgezet, dan kan het comité het betreffende monument op de Lijst van Bedreigd Werelderfgoed plaatsen en uiteindelijk dus van de Werelderfgoedlijst verwijderen.
