Nutsgebouw Czaar Peterstraat aangewezen als gemeentelijk monument

Het college wil het Nutsgebouw in de Czaar Peterstraat in Zaandam aanwijzen als gemeentelijk monument. Dat werd in 1903 in gebruik genomen en kent nog verschillende bijzondere kenmerken, zoals de gevelsteen waarop staat Tot Nut van ’t Algemeen.

De aanwijzing gebeurt na een verzoek van het Departement Zaanstad der Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Het gebouw is een tastbare herinnering aan het verlichtingsdenken uit de achttiende eeuw. De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen is een landelijke organisatie die 'een actieve en positieve bijdrage wil leveren aan het welzijn van mens en samenleving'. Zo heeft zij zich ingezet voor de verbetering en instandhouding van het onderwijs, het bibliotheekwerk, ontwikkelingswerk voor volwassenen, maatschappelijke zorg en verbetering van de sociale toestand, het spaarbankwezen en hulp- en kredietbanken.

Bijzondere eigenschappen

Sinds de jaren 60 van de vorige eeuw is het aantal departementen behoorlijk verminderd. Van de 600 zijn er nu nog zo’n 80 over en die tellen 8000 leden. Het college wil van het pand een gemeentelijk monument maken vanwege de bijzondere eigenschappen. Zo is de bouwstijl zonder overbodige versieringen kenmerkend voor de tijd. Toch zijn er bijzondere gevelstenen aan de buitenkant te zien, met gemetselde togen boven de ramen op de eerste verdieping en het gebruik van geglazuurde bakstenen.

Aan de binnenkant is de structuur van de oorspronkelijke plattegrond nog grotendeels aanwezig. Bijzonder zijn daar de schouw in de ruimte van de voormalige spaarbank (later de Hulpbank) en de grote, bijna negen meter hoge Nutszaal op de eerste verdieping. In deze grote zaal werden lezingen en toneeluitvoeringen gehouden en er zijn nog lang feesten en partijen geweest. Ook organiseerde de toen nog onbekende Joop van den Ende er optredens met André van Duin en Johnny Kraaikamp.

Herkenbaar baken

‘Dit pand heeft zo’n mooie en bijzondere geschiedenis en is van hoge stedenbouwkundige, architectuurhistorische en sociaal-culturele waarde. Dat willen wij graag voor de toekomst behouden en daar helpt een monumentale status bij. De laatste, grote renovatie dateert uit omstreeks 2010 en die heeft dit pand weer de grandeur gegeven die passend is voor alles wat zich binnen heeft afgespeeld. En er zullen maar weinig gebouwen in Nederland zijn met twéé 'eerste” stenen': één gelegd door de voorzitter van de Spaarbank en één door de voorzitter van het Nutsdepartement,' zegt voorzitter Hans Pielkenrood van het Zaanse departement van de organisatie. 'Er is veel in de omgeving veranderd, maar dit pand blijft een herkenbaar baken in het centrumgebied van Zaandam en daar zullen wij ons blijvend voor inzetten.'

Sociale waarden

Panden die geen monumentenstatus hebben kunnen door een nieuwe eigenaar eenvoudig worden gesloopt, waarna er nieuwbouw voor terugkomt. ‘Dat mag bij dit pand echt niet gebeuren,' licht wethouder van Erfgoed en Monumenten Natasja Groothuismink toe. ‘Het Nutsgebouw heeft plek geboden aan kleuteronderwijs, trainingen en lezingen. Het is het enig overgebleven nutsgebouw in Zaanstad en alhoewel het functioneel gebouwd is, zijn er zoveel bijzonderheden aan de buiten- en binnenkant te zien dat het college hier graag een monument van wil maken.’