Welke toekomst willen we voor onszelf, onze kinderen en onze Unie? Die vraag stelde de Europese Commissie in het witboek dat eerder dit jaar verscheen. Burgers uit alle lidstaten van de Europese Unie worden nu opgeroepen om hun eigen visie daarop naar Brussel te sturen, zodat de maatschappelijke discussie uitgebreider gevoerd kan worden.
Veel Europeanen vinden dat de Unie te ver van hun bed staat of juist te diep ingrijpt in hun dagelijkse leven. Anderen hebben twijfels bij de toegevoegde waarde en vragen zich af hoe ‘Europa’ hun levensstandaard verbetert. En voor een te grote groep is de EU tekortgeschoten toen ze af te rekenen kreeg met haar zwaarste financiële, economische en sociale crisis in de naoorlogse geschiedenis, zo geeft de Commissie toe. Hoe dat te verbeteren?
Afnemend belang
Het belang van Europa in de wereld neemt af naarmate dat van andere delen van de wereld groeit. In 2060 zal het aandeel van Europa in de wereldbevolking – dat in 1900 circa 25 procent bedroeg – gekrompen zijn tot minder dan vijf procent en zal geen enkele lidstaat meer dan een procent van de wereldbevolking tellen. Verwacht wordt dat ook de economische macht van Europa in relatieve termen sterk zal afnemen, van circa 22 procent van het mondiale bbp (bruto binnenlands product) vandaag tot een stuk minder dan 20 procent in 2030. Dat beeld is ook te zien in economische wereldmachten als de Verenigde Staten en Japan, terwijl het aandeel van China spectaculair stijgt.
Hoewel de wereld nog nooit zo klein en goed verbonden is geweest, stelt de terugkeer van het isolationisme de toekomst van de internationale handel ter discussie. Europa herstelt van de financiële crisis die de Unie op zijn grondvesten deed schudden, maar nog niet overal en niet overal even sterk. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog bestaat er een reëel risico dat de huidige generatie jongvolwassenen het minder goed zal hebben dan haar ouders. Europa kan het zich niet veroorloven om zijn best opgeleide leeftijdsgroep ooit te verliezen en zijn toekomst in gevaar te laten brengen door ongelijkheid tussen generaties.
Vergrijzing
Europa veroudert in een snel tempo en de levensverwachting stijgt naar ongeziene niveaus. Met een mediane leeftijd (die waarbij de ene helft van de bevolking ouder is en de andere helft jonger) van 45 zal Europa in 2030 de ‘oudste’ regio ter wereld zijn. Nieuwe gezinsstructuren, een veranderende bevolking, de verstedelijking en nieuwe arbeidsrelaties beïnvloeden de sociale cohesie. In één generatie heeft de gemiddelde Europese werknemer een baan voor het leven ingeruild voor meer dan tien in de loop van zijn actieve leven.
De meeste kinderen die vandaag aan de basisschool beginnen, zullen later waarschijnlijk een beroep uitoefenen dat nu nog niet bestaat. De toename van het technologiegebruik en de automatisering zal gevolgen hebben voor elk beroep en elke sector. Om de nieuwe kansen optimaal te benutten en eventuele negatieve effecten ervan te beperken, zal massaal moeten worden geïnvesteerd in vaardigheden en moeten onderwijssystemen en systemen voor levenslang leren opnieuw uitgevonden worden. De veranderingen in de arbeidswereld zullen bovendien moeten worden geflankeerd door nieuwe sociale rechten.
Vrede
In een wereld vol wrijving en verdeeldheid is de mate van vrijheid en stabiliteit die burgers in Europa genieten opmerkelijk. Van de 25 vreedzaamste landen ter wereld behoren er vijftien tot de EU. De recente terroristische aanslagen hebben echter een schokgolf door onze samenleving gejaagd. Naarmate het onderscheid tussen interne en externe dreigingen vager wordt, gaan mensen anders aankijken tegen thema’s als persoonlijke veiligheid en grenzen. Paradoxaal genoeg gebeurt dit in een periode waarin internationaal reizen voor werk of ontspanning gemakkelijker en comfortabeler is geworden dan ooit tevoren.
De vluchtelingencrisis heeft in 2015 de instroom van 1,2 miljoen mensen in Europa veroorzaakt, wat ongekend is sinds de Tweede Wereldoorlog. Als gevolg hiervan is een heftig debat ontstaan over solidariteit en gedeelde verantwoordelijkheid tussen de lidstaten en is de bredere kwestie van de toekomst van open grenzen en het vrije verkeer in Europa opnieuw aan de orde gesteld.
De wijdverbreide gewoonte om ‘Brussel’ de schuld te geven van problemen en thuis de eer op te strijken voor successen, de eigen verantwoordelijkheid voor gemeenschappelijke beslissingen van zich af te schuiven en met een beschuldigende vinger naar anderen te wijzen, is al schadelijk gebleken. Europeanen zijn niet immuun voor dergelijke aperte tekenen van tweedracht. De steun voor het Europese project is nog steeds groot, maar niet langer onvoorwaardelijk.
Kloof
Het dichten van de kloof tussen beloven en doen vereist een niet-aflatende inspanning. De EU-constructie is niet gemakkelijk te begrijpen, omdat het Europese en het landelijke niveau erin worden gecombineerd. Er wordt onvoldoende uitgelegd wie wat doet, en de positieve rol van de EU in het dagelijkse leven blijft onderbelicht als op lokaal niveau niet wordt uitgelegd hoe de vork in de steel zit. De gemeenschap is er zich niet altijd van bewust dat het landbouwbedrijf verderop, haar transportnetwerk of universiteit deels door de EU wordt gefinancierd.
Aan de andere kant staan de verwachtingen vaak niet niet in verhouding tot de capaciteit van de EU. Neem bijvoorbeeld de jeugdwerkloosheid. De EU wijdde talrijke toppen en nuttige steunmaatregelen aan dit probleem, maar de betrokken instrumenten en bevoegdheden blijven in handen van de nationale, regionale en lokale overheden. De middelen die op Europees niveau op het sociale vlak kunnen worden ingezet, bedragen slechts 0,3 procent van wat de lidstaten hieraan in totaal uitgeven.
Vijf scenario’s
De Europese Commissie heeft vijf scenario’s opgeschreven om burgers te prikkelen eens na te denken over waar zij met Europa heen willen. Hoe zou de Europese Unie er in 2025 uit moeten zien? De scenario’s zijn:
- Op dezelfde voet doorgaan
- De interne markt en niets meer
- Wie meer wil, doet meer (EU met twee snelheden)
- Minder, maar efficiënter
- Veel meer samen doen
Op de Facebookpagina van de Commissie werd in de eerste 48 uur dat lezers een keus konden maken 7200 keer gestemd voor ‘Veel meer samen doen’, 2200 keet voor een tweesporen EU, 912 keer voor ‘Minder, maar efficiënter’, 401 keer voor ‘De interne markt en niets meer’ en 199 keer voor ‘Op dezelfde voet doorgaan’. De enquête werd 685 keer gedeeld en leverde bijna 22.000 reacties en meer dan 1200 commentaren op. Overal door de Unie zijn bovendien bijeenkomsten geweest om de toekomstscenario’s te bediscussiëren.
De inbreng die uit al die betrokkenheid is voortgekomen, wordt door Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker op 13 september meegenomen in zijn State of the Union speech en in december besproken door de regeringsleiders van de 27 EU-lidstaten (zonder het Verenigd Koninkrijk).
Wilt u ook uw mening of suggesties kwijt, dan kan dat in het Nederlands (of elke andere taal die in de EU gesproken wordt) via deze website. Uw mening laten horen kan ook via de enquête Nadenken over Europa van het Europese Comité voor de Regio’s. De Nederlandse versie van het witboek, met een globale analyse van de voorgestelde scenario’s, vindt u hier (pdf): witboek_over_de_toekomst_van_europa_nl
