De langverwachte rapportage van de neven Wesley Fontijn en Rob Clijnk over de veiligheid van tien Zaanse bruggen is nog niet door de gemeente openbaar gemaakt, maar wel door de mannen zelf. Zij benaderden de bruggen zoals gebruikers dat zouden doen en noteerden wat ze tegenkwamen: de zogenoemde intuïtieve benadering. Een van de conclusies is dat fietsers en voetgangers hier bij iedere brug geconfronteerd worden met een nieuwe situatie.
Van herkenbaarheid is in veel gevallen geen sprake, wat tot onveilige situaties kan leiden, aldus de het duo, dat pleit voor meer eenheid in de wegsignalering, verlichting en bebording. ‘In het verkeer is voorspelbaarheid en uniformiteit (deels) bepalend voor de veiligheid. Dat geldt ook voor brugpassanten. Waar op de openbare weg stoplichten, belijning, verlichting en bebording uniform zijn, is bij de bruggen in Zaanstad geen sprake van enige samenhang,’ constateren de auteurs van de rapportage.
Brugwachters
De brugwachter is de laatste schakel in de veiligheidsketen. Hij of zij moet er via een camera op toezien dat er niemand meer op het beweegbare deel aanwezig is wanneer de brug omhoog gaat. In de praktijk blijkt echter dat de brugwachter in zo’n situatie niet altijd adequaat reageert. Een elektronisch detectiesysteem wordt aanbevolen als de beste manier om ‘onvermijdelijke menselijke fouten’ tegen te gaan. Ook moet er bij alle bruggen een spreek-luisterverbinding met het Havenkantoor komen. Nu moet in noodsituaties 112 gebeld worden, waarop de meldkamer de brugwachter alarmeert. Die tussenstap kost tijd en levert onnodige risico’s op.
Menselijke factor
‘Maar zelfs met consistente belijning en bebording en goede spreek-luisterverbindingen hebben we rekening te houden met de menselijke factor. Daarom zal er altijd een technisch vangnet moeten zijn in de vorm van detectiesystemen, aldus Clijnk en Fontijn. ‘Bij menselijke fouten zal de techniek moeten ingrijpen, zodat er nooit meer een brug opengaat als iemand zich nog op het bewegende deel bevindt.’ De beoordeling van de bruggen volgt hieronder.
Den Uylbrug in Zaandam:
Na het ongeval van 6 februari 2015 (waarbij de moeder van Fontijn verongelukte, red.) zijn op basis van onderzoeken diverse aanbevelingen gedaan. Deze hebben duidelijk effect gehad. De optimale visuele signalering en de vernieuwde indeling van de val en de loop- en rijvakken voorkomen misverstanden voor gebruikers. In geval van nood kan bij deze brug een alerteringsknop worden bediend. Helaas ontbreekt hierbij wel de mogelijkheid tot communicatie.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken pre-audiosignalering;
- Audio signalering te zacht;
- Bord ‘Bedienen op afstand’ lijkt onlogisch geplaatst en ontneemt het zicht op een van de signaleringslichten aan de oostzijde;
- Ontbreken detectie op de val;
- Ongelijke signalering van snel- langzaam verkeer.
Een duidelijke markering voor fietsers en voetgangers.
Prins Bernhardbrug in Zaandam:
Afgelopen november had hier een ernstig ongeval plaats dat momenteel nog in onderzoek is, maar waarvan al wel vaststaat dat menselijke factoren een rol speelden. Het ontwerp van de brug is risicoverhogend. De opgang voor voetgangers met niet-intuïtieve traptreden en met niet-conforme leuningen en geleide goten verlangt focus van de gebruiker, wat afleidt van een aanstaande brugopening.
Voetgangers worden niet goed geïnformeerd tijdens het gebruik van de trappen. De brug heeft door zijn specifieke ontwerp veel dode hoeken, die zowel voor de gebruiker als de beheerder zeer risicoverhogend werken. Opvallend is de luidere ‘bel’ ten opzichte van de andere, zwakke klinkende audio signalering van de Zaanse bruggen.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken van een onderscheidend wegdek en val(len);
- Ontbreken van (pre-)signalering in het gezichtsveld voetgangers die gebruikmaken van de trappen en niet-conforme trappen en leuningen;
- Het ontbreken van pre-audio signalering;
- Het ontbreken van pre-signalering tussen de slagbomen;
- Zeer snelle opening van de val door een andere techniek;
- Ongelijke signalering snel- langzaam verkeer;
- Grote afstand tussen de slagbomen, hetgeen de oriëntatie onder stress en de vluchtweg compliceert.
Julianabrug in Zaandijk:
Net als de Den Uylbrug en de Bernhardbrug is dit een recent gebouwde brug die voor de voetgangers en fietsers tussen de bomen een onvoorspelbare indeling heeft. Hierdoor is het lastig te bepalen wat de val is.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken van een spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken van pre-audiosignalering;
- Audio signalering te zacht;
- Ontbreken pre-signalering tussen de slagbomen;
- Ontbreken detectie op de val;
- Grote afstand tussen de slagbomen hetgeen de oriëntatie onder stress en de
- vluchtweg compliceert;
- Ontbreken onderscheidend wegdek op de val(len);
- Visuele signalering slagbomen snelverkeer functioneerde niet;
- Van west naar oost ontbreekt een visuele signalering voor voetgangers;
- Van oost naar west ontbreekt een visuele signalering voor fietsers.
Willem-Alexanderbrug in Koog aan de Zaan:
Een voorbeeld van een zeer voorspelbaar brugontwerp met daardoor beperkte risico’s voor de gebruiker en beheerder. Alles is goed te overzien en te interpreteren. Het bedienen op afstand verhoogt het gebruiksrisico en vraagt om de aanpassingen die in feite voor alle bruggen gelden.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken pre-audiosignalering;
- Audio signalering te zacht;
- Ontbreken pre-signalering tussen de slagbomen;
- Ontbreken detectie op de val;
- Ontbreken onderscheidend wegdek op de val(len).
Reint Laan jr. brug in Assendelft:
Deze brug biedt alleen toegang voor snelverkeer en fietsers. Het ontwerp is veilig en logisch vanuit het oogpunt van een gebruiker.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken pre-audiosignalering;
- Audio signalering te zacht;
- Ontbreken pre-signalering tussen de slagbomen;
- Ontbreken detectie op de val;
- Ontbreken onderscheidend op de wegdek val(len).
Brug Padlaan in Krommenie:
Hoewel de brug een veilig ontwerp heeft zijn de risico’s voor gebruikers groot door de zeer complexe verkeersituatie in combinatie met de beperkte capaciteit. Aandacht voor de voetpaden en het aanleggen van zebrapaden lijkt noodzakelijk.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken pre-audiosignalering;
- Audio signalering te zacht;
- Ontbreken pre-signalering tussen de slagbomen;
- Ontbreken detectie op de val;
- Ontbreken onderscheidend wegdek op de val(len).
Prins Clausbrug tussen Wormerveer en Wormer:
Hoewel informatie ter plekke aangeeft dat de brug door de provincie wordt beheerd, valt elders te lezen dat de gemeente beheerder is. De indruk bestaat dat deze brug zonder alle noodzakelijke aanpassingen hiervoor op afstand wordt bediend. In de hoek van het voormalig bedienhuis hangt geen (zichtbare) camera. Signaleringen staan fout opgesteld of ontbreken volledig. Een kunstobject ontneemt het zicht voor voetgangers. De landingsplaatsen van de slagbomen worden voor snelverkeer en fietsers gemarkeerd op het wegdek, maar voor voetgangers niet. Voor voetgangers en fietsers is er geen stoplicht in de richting van Wormerveer.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken pre-audiosignalering;
- Audiosignalering te zacht;
- Ontbreken pre-signalering tussen de slagbomen;
- Ontbreken detectie op de val;
- Ontbreken onderscheidend wegdek op de val(len);
- Ontbreken borden ‘Bediening op afstand’;
- Van oost naar west staat de signalering voor fietsers op het snelverkeer gericht;
- Van oost naar west ontbreken van signalering voor voetgangers;
- Zichtbelemmering door kunstobject;
- Ontbreken van (pre-)signalering: stoplicht .
Zaanbrug tussen Wormerveer en Wormer:
Vanuit verschillende oogpunten is dit een levensgevaarlijke brug, vooral voor voetgangers. Voor hen is een smalle, niet-conforme verhoogde strook direct naast de (smalle) rijbaan ingericht, die voor beide richtingen dient te worden gebruikt. De duiding van voet- en fietspaden is slecht en multi-interpretabel, bij een verkeerde keuze is er geen signalering. Het oude bedienhuisje aan de noordzijde ontneemt het zicht. Er ontbreken signaleringen voor fietsers. De afstanden tot de val en tussen de beide slagbomen zijn gevaarlijk groot. Ondanks nieuwbouwplannen is directe actie noodzakelijk
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken pre-audiosignalering;
- Audio signalering te zacht;
- Ontbreken pre-signalering tussen de slagbomen;
- Ontbreken detectie op de val;
- Ontbreken onderscheidend wegdek val(len);
- In beide richtingen geen signalering voor fietspaden;
- Onduidelijke duiding voet- en fietspaden;
- Inrichting gevaarlijk voor zwakke verkeersdeelnemers;
- Zichtbelemmering door object;
- Niet-comforme afstand tussen slagbomen en val waardoor een zeer groot ‘niet gesignaleerd’ gebied ontstaat;
- Van west naar oost geen signalering voetgangers.
Prinses Beatrixbrug in Zaandam:
Net als de Alexanderbrug een zeer veilig ontworpen brug met een voorspelbaar ontwerp en een voorspelbare indeling waar interpretatiefouten nauwelijks mogelijk zijn. De korte afstand tot de val en tussen de slagbomen dragen hier mede aan bij, maar ook de hier (wel) achter de slagbomen geplaatste signalering blijft de wachtende gebruikers informeren.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken pre-audiosignalering;
- Audiosignalering te zacht;
- Ontbreken pre-signalering tussen de slagbomen;
- Ontbreken detectie op de val;
- Ontbreken onderscheidend wegdek op de val(len);
- Ontbreken borden ‘Bedienen op afstand’.
Wilhelminabrug
Gelijk aan de Alexander- en Beatrixbrug. Opvallend is hier een gele markeringsstreep die interpretatiefouten in de hand werkt. Ook valt hier het aantal borden op dat niets met de brug van doen heeft.
Vastgestelde risico’s:
- Ontbreken spreek-luisterverbinding;
- Ontbreken pre-audiosignalering;
- Audio signalering te zacht;
- Ontbreken pre-signalering tussen de slagbomen;
- Ontbreken detectie op de val;
- Ontbreken onderscheidend wegdek op de val(len);
- Misleidende gele markering;
- Afleidende niet-relevante bebording;
- Versleten belijning / wegindeling.
Een wirwar aan afleidende borden.
Bovenstaande veiligheidsscans geven informatie over de individuele bruggen, schrijven Fontijn en Clijnk. De veiligheid wordt echter ook beïnvloed door de uniformiteit van de uitvoering en de ontwerpen van de bruggen onderling. Ten aanzien van de uniformiteit is vastgesteld dat de signalering onderling afwijkt wat betreft geluidtype, geluidsterkte en de positie van de waarschuwingslampen ten opzichte van de gebruiker en ten opzichte van de val.
Verankeren in ontwerpnorm
Vaak door omstandigheden maar soms ook onverklaarbaar wijken indelingen nogal af. De afstand van de slagbomen tot de val dient altijd gelijk te zijn en niet te groot gemaakt te worden, aldus de beide onderzoekers, en al helemaal als er niet hoorbaar gewaarschuwd wordt direct aan het begin van een brugopening. De belijning, indeling en bebording van de bruggen moeten daarnaast consistent zijn om de voorspelbaarheid te vergroten. Dit zou moeten worden verankerd in de ontwerpnormen.
