Onderzoekers zien niets in WOL-fusie: aanhaken bij andere gemeenten nodig

Er is geen duurzame toekomst voor een nieuwe gemeente met daarin Wormerland, Oostzaan en Landsmeer en in totaal  circa 37.000 inwoners. De financiële situaties en de kwetsbare organisaties van de drie gemeenten vragen om een groter schaalniveau. 'De keuze voor één gemeente is niet krachtig en robuust genoeg en zal binnen enkele bestuursperioden weer opnieuw voor de fusievraag stellen.' 

Dat is de conclusie van onderzoekers van het Bureau &Van de Laar, die op verzoek van de drie zogenoemde WOL-gemeenten een advies opstelden over de bestuurlijke toekomst van het trio. De variant van drie zelfstandige gemeenten met één gezamenlijke ambtelijke uitvoeringsorganisatie wordt door het bureau al direct afgeserveerd. De gemeenten kunnen niet zelfstandig verder, en een dergelijke samenwerking is te complex en leidt af van de inzet op opgaven waar de gemeenten voor staan.

Zwakke positie

De financiën en de ambtelijke uitvoeringskracht van Wormerland, Oostzaan en Landsmeer zijn niet in balans met hun opgaven en hun zwakke positie in de regio helpt ook niet om kansen voor de inwoners en de dorpen te benutten, bijvoorbeeld waar het gaat om kwaliteitsimpulsen en het vergroten van de bereikbaarheid. Een steeds zwaarder takenpakket en een toenemende druk op de financiën en de arbeidsmarktpositie eisen echter wel een dringend antwoord op de vraag hoe de gemeenten 'wendbaar, robuust en betaalbaar' blijven voor de inwoners en ondernemers.

Zelfstandig verder geen optie

Na 'een intensief onderzoekstraject naar de kansen en risico’s van een ambtelijke fusie en een bestuurlijke fusie' van de WOL-gemeenten concludeert &Van de Laar dat zelfstandig verdergaan sowieso geen optie is. De positie op de arbeidsmarkt is voor de drie minigemeenten die worden omringd door steden als Amsterdam, Zaanstad en Purmerend zeer lastig. Dat leidt tot een hoge mate van inhuur, functies die maar door één medewerker worden ingevuld, veel personeelswisselingen en daarmee veel werkdruk op zittende medewerkers, wat een rol speelt in het hoge ziekteverzuim.

Grote landelijke gemeente

De financiële situatie is in alle drie de gemeenten zorgelijk. 'Scherpe keuzes zijn noodzakelijk, met impact op de leefomgeving en voorzieningen in de dorpen én op de toch al hoge lasten voor inwoners en ondernemers,' aldus de onderzoekers. &Van de Laar ziet eerder mogelijkheden als één grote groen-landelijke of, nog beter, één grote groen-blauwe gemeente. 'Eén robuuste krachtige gemeente van Wormerland, Oostzaan, Landsmeer en Edam-Volendam en / of Waterland leidt tot een gemeente met een stevige begrotingsomvang, een betere positie op de arbeidsmarkt en een krachtige ‘groen-blauwe stem’ in de regio.' Bovendien blijven daarmee bestaande samenwerkingsstructuren in de toch al kleine regio Zaanstreek - Waterland behouden.

Aanhaken bij de stad

Het bureau adviseert om niet weer in een langdurig onderzoekstraject terecht te komen met vier of vijf gemeenten. Op korte termijn moet helder worden of er een échte intentie is bij deze potentiële fusiepartners om te komen tot een herindeling. Of niet. Dat Wormerland, Oostzaan en Landsmeer ieder hun eigen pad van schaalvergroting richting de omliggende steden kiezen, is volgens @Van de Laar 'een realistisch en krachtig scenario en past bij en volgt uit voorgaande conclusies en adviezen'. 'Sluit aan als gemeente bij de stad waarmee de meeste sociaal-maatschappelijke, culturele en economische verbindingen bestaan. Benut de kracht van de stad, de robuuste begroting, de sterke ambtelijke organisatie en maak als onderdeel van de stad gebruik van de kansen die de regio biedt voor de eigen dorpen. De kansen voor en de identiteit van de dorpen moeten in een proces van fusie met de stad geborgd worden.'

Conceptrapport

De drie gemeenten wordt aangeraden om nog in déze bestuursperiode een keuze voor één of meerdere fusiepartner(s) te maken. De bevindingen en het advies van het onderzoeksbureau zijn nu nog een concept. De komende maand wordt deze lijn – met verwerking van de reflecties van raads- en collegeleden – definitief. Op 12 februari wordt een eindrapport opgeleverd en op 29 maart wordt in de drie gemeenteraden een besluit genomen over de adviezen uit het rapport en de vervolgstappen.