Brandbrief Zaanstad naar Tweede Kamer over ravijnjaar 2026: de 'sluipmoordenaar'

Zaanstad zou de financiële korting die het Rijk volgend jaar door wil voeren kunnen opvangen door de OZB met 50 procent extra te verhogen of door het sluiten van buurthuizen, het verminderen van subsidies aan sport en cultuur, bezuinigen op verduurzaming én de woningbouwimpuls vertragen of kiezen voor een dalend gevoel van veiligheid. Het college wil niets van dat alles. Maar zal wel iéts moeten als het Rijk niet over de brug komt.

Het ravijnjaar is in aantocht met een structurele 23 miljoen euro per jaar minder voor Zaanstad. 'In Zaanstad, de plek waar het kruidenieren letterlijk is uitgevonden, zijn we gewend om ieder dubbeltje om te draaien om ons belastinggeld efficiënt en effectief te besteden. Voor Zaanstad betekent de eerder genoemde korting dat de gemeente veel minder kan doen voor de inwoners en/of de lasten fors zou moeten verhogen. Wij kunnen onze taken simpelweg niet meer uitvoeren met de middelen die wij hiervoor krijgen,' schrijft wethouder Stephanie Onclin aan de Tweede Kamer.

Rijkstaken

Zaanstad staat hierin niet alleen, want op dit moment krijgt driekwart van de gemeenten hun begroting niet rond. Dat is voor een groot deel te wijten aan het feit dat twee derde van het takenpakket van de gemeente vanuit de Rijksoverheid wordt opgelegd, met name in het sociaal domein. Uitgaven zoals de bijstand, jeugdhulp en regelingen voor maatschappelijke ondersteuning zijn niet of nauwelijks beïnvloedbaar. En waar dat wel het geval is betreft het zaken die belangrijk zijn voor de sociale structuur, zoals buurthuizen, sport, cultuur, openbaar groen, handhaving en lokale lasten.

Sluipmoordenaar

Onclin spreekt in haar brief van 'een sluipmoordenaar' en 'een stille ramp'. En ze houdt de Kamerleden voor dat een breuk tussen overheden dreigt. 'Decennia lang werken overheden in Nederland met elkaar samen om vraagstukken op te pakken en op te lossen. Dit gaat in wisselende samenstellingen en met wisselend succes. Wat we weten en leren is dat betrouwbare afspraken en vertrouwen op samenwerken ons gezamenlijke succes (als één overheid, weet u nog) bevorderen. Daarom zijn er altijd spelregels geweest die de financiële verhoudingen tussen overheden hebben gereguleerd. 'Samen trap op en samen trap af' was altijd het adagium,' aldus het schrijven.

Dat gaf voor gemeenten onzekerheid en een alternatief bedeken is 'een goede stap vooruit,' volgens Onclin, maar niet als die gepaard gaat van een enorme bezuiniging op het gemeentefonds. Afgesproken was dat gemeenten dat konden compenseren met een uitbreiding van de lokale belastingwetgeving, maar dat bleek niet haalbaar in Den Haag. Die wetgeving is er daarom nooit gekomen maar de korting is wel blijven staan.

Beschadigd vertrouwen

'Zaanstad ziet graag dat we als medeoverheden samenwerken om de vraagstukken in ons land aan te pakken. Zaanstad loopt hiervoor niet weg en pakt haar verantwoordelijkheid op verschillende dossiers. Denk aan woningbouw, asielopvang en de klimaatverandering. Ieder vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid. En hoewel we op deze dossiers actief proberen samen te werken, zijn de bestuurlijke verhoudingen tussen Rijk en de gemeente danig verstoord. Het vertrouwen is beschadigd. Door het éénzijdig aanpassen van spelregels staan we nu tegenover elkaar. En dat had niet gehoeven,' is de boodschap vanuit Zaanstad.