Bescherming historische graven en rustplaatsen KNIL-militairen

De gemeente wil mede op verzoek van de lokale historische verenigingen en de Vereniging Zaans Erfgoed de graven van belangrijke historische personen beter beschermen om te voorkomen dat ze verdwijnen. Speciale aandacht is er voor de graven van militairen van het Koninklijk Nederlandsch - Indisch Leger, het koloniale leger in Nederlands-Indië van 1814 tot 1950.

De Stichting Molukse Raad Zaanstad is vertegenwoordiger van de Molukse gemeenschap in Zaanstad en heeft in een brief gevraagd om een bijzondere status voor graven van eerste generatie KNIL-militairen en hun echtgenotes. Dit verzoek was de aanleiding om de instandhouding van historische graven breder op te pakken. Het ontwerp en de toegepaste symboliek van oude grafmonumenten is immers  vaak uniek en door ze in stand te houden kunnen ze bijdragen aan het vertellen van het verhaal van Zaanstad, aldus het college.

Ruim 100 stuks

Het zijn graven met grafmonumenten die niet worden geruimd nadat het grafrecht is vervallen. Uit een eerste inventarisatie blijkt dat in totaal zo'n 110 historische graven in aanmerking zullen komen voor instandhouding. Het onderhoud daarvan zal voor rekening van de gemeente komen. Onder personen van historisch belang valt te denken aan industriëlen en ondernemers die grote invloed hebben gehad op de ontwikkeling van Zaanstad of musici en kunstenaars met een landelijke of regionale betekenis en die langer dan 30 jaar geleden zijn overleden. Deze termijn van 30 jaar is volgens het college vastgesteld op advies van een externe deskundige en wordt ook elders in het land veel gehanteerd.

Puntensysteem

Voorgesteld wordt om de twee vormen van historische waarde (architectonisch en historisch) gescheiden te houden, omdat er verschillende criteria voor gelden. Voorgesteld wordt om de criteria voor bescherming te koppelen aan een puntensysteem dat voor iedereen verifieerbaar is. In het kort luiden ze als volgt:

• A. Biografische betekenis van de begravene;

• B. Ouderdom van het grafmonument;

• C. Materiaalgebruik en hantering;

• D. Vormgeving van het monument;

• E. Bijzondere symboliek;

• F. Passend in karakter van het grafveld;

• G. Technische staat.

Midden dit jaar is begonnen met een inventarisatie op de gemeentelijke begraafplaatsen van graven van personen met een bijzonder belang op basis van deze concept-criteria. Met inzet van vrijwilligers van de historische verenigingen en inschakeling van externe deskundigheid is een lijst opgesteld van graven die in aanmerking komen voor opname op de lijst van historische graven. Deze zogenoemde groslijst is vervolgens aan de hand van de criteria naast het puntensysteem gehouden. Alle graven in die groslijst kregen daarbij punten.

Molukse graven

Op enkele begraafplaatsen, maar vooral in Wormerveer Noord zijn Molukse militairen begraven van het voormalige KNIL. Een enkeling rust elders in Zaanstad of buiten de gemeente. In 2021 was het 70 jaar geleden dat circa 12.500 Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen naar Nederland kwamen. Na het uitroepen van de Republik Maluku Selatan op 25 april 1950 was terugkeer naar de Molukken voor deze soldaten en marinemensen geen mogelijkheid meer. Hun gedwongen komst was voorgesteld als tijdelijk, maar eenmaal hier werden ze door de overheid in de steek gelaten. Bij het bescherming van de graven gaat het om deze eerste generatie Nederlandse Molukkers.