Op ‘een enkele witte raaf’ na, zoals Zaanstad en Berkelland, is de evaluatie van welstandsloos bouwen door Nederlandse gemeenten bedroevend. Dat concludeert de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit na een inventarisatie.
Het ontbreekt gemeenten aan kennis over welstandsloos bouwen, er zijn geen cijfers over de omvang en er is amper kwalitatief onderzoek naar de effecten van het bouwen zonder een voorafgaand oordeel van een welstandscommissie. Gaat de ruimtelijke kwaliteit daarmee voor- of achteruit? Zijn de inwoners tevreden? Er zijn geen antwoorden op dergelijke vragen.
Laksheid
De FRK ontdekte vooral laksheid bij gemeenten. In Hoogeveen constateerde een beleidsadviseur dat welstandsloos een groot succes was omdat hem geen ‘grote ongelukken’ ter ore waren gekomen en in Giessenlanden werd eveneens van een geslaagd experiment gesproken omdat het doel, een bezuiniging van 200 ambtelijke uren, was bereikt. En werd zonder nader onderzoek aan de gemeenteraad gemeld dat ‘burgers en bedrijven goed omgaan met de vrijheid die ze hebben’.
De proef met welstandsvrij bouwen in de gemeente Hoogeveen is een succes en wordt algemeen beleid https://t.co/q6Z7JQZPiF pic.twitter.com/HuvNNX43UX
— RTV Drenthe (@RTVDrenthe) August 3, 2017
Weesp wellicht minder welstandsloos na klachten van Heemschut. Welstand zou in historische stad afgeschaft worden https://t.co/agT0g3JRvK
— Mooiwaarts (@mooiwaarts) July 7, 2017
Er zijn in Nederland vijf gemeenten die helemaal niet meer aan welstand doen: Beverwijk, Boekel, Giessenlanden, Houten en Oisterwijk. Ongeveer evenveel gemeenten beperken de welstandsbeoordeling tot beschermde stads- en dorpsgezichten. Een ruime meerderheid van de gemeenten kent geen welstandsloze gebieden.
Zaanstad
In Zaanstad enkele welstandsloze gebieden aangewezen waarvoor vooraf evaluatiecriteria zijn opgesteld, er worden voortdurend gegevens verzameld en alle vergunde bouwplannen in het welstandsloze gebied worden voor de duur van het experiment van vier jaar achteraf toch nog op welstandsaspecten beoordeeld. Het doel daarvan is om uit te zoeken of welstandsloosheid leidt tot andere ontwerpen.
Het Zaanse experiment is nog niet klaar – het wordt voor de raadsverkiezingen in maart volgend jaar afgerond – maar uit tussentijdse rapportages kan volgens de FRK al voorzichtig worden geconcludeerd dat mensen hun gedrag niet veranderen: er worden geen extremere plannen ontwikkeld. Net als in de rest van de gemeente is bij ongeveer een kwart van de gevallen in het welstandsloze gebied de corrigerende hand van de welstandscommissie wenselijk om de kwaliteit op een redelijk niveau te brengen. En die correctie blijft daar dus uit.
Klik hier om te zien hoe de welstand in Zaanstad geregeld is.
