'Geld is geen reden om geen referendum over Cultuurcluster te willen'

Heeft de gemeenteraad van Zaandam steekhoudende argumenten aangedragen om geen referendum over de bouw van het Cultuurcluster te willen houden? Op die vraag gaat de Haarlemse bestuursrechter antwoord geven.

Jan de Bruin van actiegroep Kultuurklutser en zijn medestanders menen van niet. Het democratische recht van inwoners om hun mening te geven gaat boven geld of een verziekte verhouding met derde partijen waarmee al afspraken zijn gemaakt. ‘De raad mag dan democratisch gekozen zijn, je hebt ook te maken met zoiets als coalitievorming,’ betoogde De Bruin voor de rechter in een poging de legimiteit van het raadsbesluit onderuit te halen. ‘De helft-plus-een’ is een meerderheid die hij niet wenst te accepteren – al moest later in de procedure worden vastgesteld dat de stemverhouding ‘22-17’ was.

Die was in werkelijkheid 22-3, want vlak voor de stemming liepen de meeste voorstanders van een referendum demonstratief – en in strijd met de Gemeentewet - de raadszaal uit. SP, POV, DZ en ZIP waren boos over een wijziging van het raadsbesluit die de coalitiepartijen samen met oppositiepartij GroenLinks vlak voor de vergadering hadden ingebracht. Alleen Rosa bleef zitten en bracht de drie stemmen vóór het referendum uit. Het was een smetje op het blazoen van de voorstanders waar niemand vandaag gewag van wilde maken.

De Bruin stelde in Haarlem op zich geen bezwaar te hebben tegen de bouw van het pand bij het Zaandamse station, maar wel tegen de manier waarop de keuze voor de inhoud tot stand is gekomen. Tegen het raadsbesluit om het geld voor de bouw ter beschikking te stellen is geen beroep mogelijk en ook het besluit om het Cultuurcluster te realiseren is geen onderwerp van de bestuursrechtelijke procedure – hoe graag De Bruin dat ook zou willen.

De juridische vraag is of de raad 'een dringende reden' had om het besluit niet referendabel te maken, zoals de lokale verordening eist. Nee, zegt Bruin. Ja, zei de raadsvrouw van de gemeenteraad. Een referendum is mosterd na de maaltijd nu er met ontwikkelaars en met name NS afspraken zijn gemaakt over het Cultuurcluster. Daar is al heel veel geld in gaan zitten en alles op losse schroeven zetten is een slecht en vooral duur idee. Mocht Zaanstad de indruk wekken afspraken niet na te willen komen, dan bestaat de kans dat NS dat eveneens gaat doen. Met alle gevolgen van dien.

De andere kant vindt dat een argument dat kant noch wal raakt: een referendum houdt nergens plannen op of tegen, het is alleen een legitieme manier om naar de wensen van de bevolking te kijken. Er is budget voor – de raad reserveert elk jaar in de begroting een bedrag voor minstens één volksraadpleging – en de mogelijkheid om een referendum te houden is er niet voor niets. De enige motivering voor het afwijzen van een referendum is dat dat Cultuurcluster er moet komen – en dat is op zich onvoldoende.

Kultuurklutser heeft inmiddels 3000 van de benodigde 5000 handtekeningen voor een referendum bijeen en De Bruin is vol vertrouwen dat de drempel gemakkelijk gehaald zal worden. Mocht hij gelijk krijgen in Haarlem, mocht er uiteindelijk een - raadgevend - referendum komen en mocht een meerderheid van de inwoners het Cultuurcluster daarin afwijzen, dan heeft daarna nog steeds de gemeenteraad het laatste woord. Maar die horde neemt hij dan wel, impliceerde de voormalige directeur van Kunstcentrum Zaanstad.

De bestuursrechter beslist nu hoe de zaak verder gaat. Mocht hij besluiten om het verzoek tot een voorlopige voorziening in te willigen – zodat daarna verder geprocedeerd kan worden – dan doet hij over twee weken (schriftelijk) uitspraak. Komt hij al tot een eindoordeel dan duurt het vijf weken voor er een ‘uitslag’ op tafel ligt.