Zaanstad zit in de maag met zelfbouw. De raad mag beslissen hoe daar in de toekomst mee verder gegaan wordt: actief stimuleren, de verplichting instellen om bij elk bouwplan de mogelijkheden bekijken maar verder zelf op afstand te blijven of de hele zaak aan de markt overlaten en elke gemeentelijke bemoeienis te staken.
Dat laatste zou betekenen dat zo’n 1000 geïnteresseerden die zich hebben gemeld teleurgesteld moeten worden en te horen zullen krijgen dat ze op zichzelf zijn aangewezen wanneer ze zelf willen gaan bouwen – wat jaarlijks zo’n 40 huizenbouwers al doen in onze gemeente. Duidelijk is ook dat 85 procent van de (potentiële) zelfbouwers vooral voor dat concept kiest vanwege de keuzevrijheid om woonwensen te realiseren en niet per sé vanwege het zelf (kunnen) bouwen.
Het probleem met zelfbouw is dat Zaanstad zelf haast geen grond heeft die aan individuen of een groep mensen met plannen voor woningbouw verkocht kan worden. Van de nieuwe woningen die er moeten komen zullen verreweg de meeste binnenstedelijk moeten worden gerealiseerd en dat betekent onvermijdelijk restricties aan individuele woonwensen: er moet immers rekening worden gehouden met de directe omgeving. In Kreekrijk (Saendelft, ruim 900 huizen) komen in de toekomst 100 vrije kavels in de verkoop, maar daarmee zijn alle mogelijkheden voor een nieuwbouwwijk van enige omvang dan ook meteen uitgeput.
Plannen
Er staan nog wel wat kleine projecten in de steigers:
- Zaanse Eilanden (40 zelfbouwkavels op twee eilanden; eerste fase gerealiseerd),
- Zuidervaart in Krommenie (6 kavels),
- De Bannehof in Rooswijk (12 kavels),
- Hemmes, schiereiland in de Zaan (maximaal 40 kavels),
- Poelenburg-Oost (waarschijnlijk 13 kavels)
- Provily Slibkuil in Krommenie (25 kavels).
De belangrijkste reden om zelfbouw te stimuleren is dat het Zaanstad tot een aantrekkelijkere woonplek maakt. Als Zaanstad de kans zou willen grijpen om midden- en hogere inkomensgroepen uit Amsterdam en Haarlem aan te trekken, dan zal de gemeente bijzondere woningbouw moeten bieden. Het gaat bovendien om huizen die gemiddeld meer in waarde zullen stijgen dan seriematig geproduceerde rijtjeswoningen. Andersom loopt Zaanstad het risico dat er inwoners die voor zelfbouw gaan wegtrekken als er géén zelfbouw wordt geboden. Zelfbouwprojecten in Buiksloterham (Amsterdam-Noord) trekken nu belangstellenden uit Zaanstad.
Diversiteit
In andere steden wordt zelfbouw ingezet om meer diversiteit te bewerkstelligen in achterstandswijken, zowel wat betreft het woningaanbod als de bevolkingssamenstelling. Zo worden in Rotterdam oude woningen in aandachtswijken beschikbaar gesteld als kluswoningen. Zaanstad heeft die echter binnen de eigen gemeentegrenzen niet kunnen vinden, waarbij moet worden aangetekend dat er ook geen contact is geweest met woningcorporaties over de vraag of zij wat dat betreft misschien iets te bieden hebben.
Mocht de gemeenteraad ervoor kiezen zelfbouw voortaan links te laten liggen, dan moet ook worden besloten of en op welke wijze de vijf zelfbouwprojecten die nog in de pijplijn zitten en waaraan nog niet begonnen is doorgaan. De inwoners die op de wachtlijst staan voor een zelfbouwkavel zullen dan op de hoogte moeten worden gesteld van het besluit dat de gemeente zich (buiten de locaties Kreekrijk en het tweede eiland van De Zaanse Eilanden) niet meer zal inspannen voor zelfbouw.
