Op verzoek van burgemeester Jan Hamming is de gang van zaken tijdens en na de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart geëvalueerd, nadat de eerste hertelling in de geschiedenis van de gemeente een feit was geworden. Daarvoor was geen draaiboek beschikbaar.
De hertelling kwam er omdat er bij het verdelen van de negende en laatste restzetel slechts één stem verschil zat tussen de Partij van de Dieren en Rosa. Uit de evaluatie van de projectgroep verkiezingen van de afdeling Burgerzaken is naar voren gekomen dat de rol van het centraal stembureau bij het vaststellen van de verkiezingsuitslag ‘onduidelijk en niet strak georganiseerd’ was: zo werd er strak volgens het boekje gewerkt zonder dat het minimale verschil in stemmen werd opgemerkt.
Ad hoc
In afwezigheid van een draaiboek is hertelling ad hoc georganiseerd en in twee dagen opgezet. Bij de voorbereiding is contact geweest met de gemeente Amersfoort omdat die een dag eerder ook een hertelling had gehad. De gekozen locatie, Hotel Intell bleek achteraf niet de weest wijze: ‘de beschikbare ruimte was door de vrije inloop van publiek en politiek erg onrustig, waardoor de tellers zich slecht konden concentreren.’
Grotere verschillen
Na de hertelling bleek er een grotere afwijking tussen het aantal ingenomen stempassen en de getelde stembiljetten te bestaan dan op de verkiezingsdag zelf. ‘Dit had veelal te maken met de interpretatie of een stembiljet nu geldig was of niet’, aldus de evaluatie, en in tegenstelling tot de eerste telling werd de hertelling op individueel niveau gedaan, zonder een extra controlemoment.
De gemeente Zaanstad spant de kroon: na hertelling krijgt 80 procent van de partijen een ander stemaantal – https://t.co/3M6WdHlc2o
— Wessel Breunesse (@WesselBreunesse) March 29, 2018
Logischerwijze komt er nu een draaiboek voor het hertellen van stemmen. Dit wordt gedaan door de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) aangezien gemeenten geen eigen draaiboek hebben en er wordt vooraf een geschikte locatie gereserveerd voor een eventuele hertelling. Daarbij moeten tellers fysiek gescheiden worden van de pers en het publiek en zal het vier-ogenprincipe toegepast worden. Nadeel hiervan is dat het hertellen ‘substantieel langer’ gaat duren.
In de e-learning voor stembureauleden en tijdens instructieavond voor de stembureauvoorzitters zal bovendien nadrukkelijker aandacht besteed worden aan het herkennen van een ‘geldig’ en ‘ongeldig’ stembiljet.
Politici in centraal stembureau
Een andere kwestie is dat hier het centraal stembureau deels bestaat uit vertegenwoordigers van politieke groeperingen in Zaanstad, wat bij het vaststellen van de uitslag of het besluiten tot een hertelling ‘een ongemakkelijke situatie opleveren voor een lid van het centraal stembureau’. Het college vindt dat het niet handig is dat steunfractieleden of raadsleden op stembureaus zitten. Vanaf 1 januari 2019 wordt die praktijk in de Kieswet ook verboden. De afdeling Burgerzaken gaat nu onderzoeken hoe de invulling van het centraal stembureau bij andere gemeenten is geregeld.
Landelijke evaluatie
Het Ministerie van Buitenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft de raadsverkiezingen ook landelijke geëvalueerd. Op basis hiervan vindt de minister dat er aanleiding is om het verkiezingsproces op onderdelen te vernieuwen. Concrete voorstellen zijn er nog niet, maar in elk geval moet het stembiljet toegankelijker worden en moeten kiezers hulp kunnen krijgen als dat nodig is.
