Wat vinden Zaankanters passende gebouwen, straten en landschappen? Aan de hand van foto’s konden zij dat in een bewonersenquête van Maak.Zaanstad aangeven.
Er kwamen 1610 reacties op de enquête wat volgens de onderzoekers ‘ongebruikelijk groot’ is, maar de uitkomst is niet geheel representatief omdat niet alle leeftijdsgroepen, wijken en sociale lagen van de bevolking vertegenwoordigd waren. De uitslag moet dan ook vooral worden gezien als een graadmeter.
Eerst de conclusies:
- De bandbreedte van wat de Zaankanter tussen historiserend en modern bouwen passend vindt is groot: het belangrijkste is dat er voldoende afwisseling is in vorm, grootte en bouwperioden en dat de nieuwbouw zich voegt naar de context;
- De Zaankanters willen dat de geschiedenis in het straatbeeld en in de structuur van wijk en landschap herkenbaar blijft;
- De inwoners van Zaanstad koesteren het onderscheidende karakter van hun wijk;
- Hoogbouw kan, maar moet gedoseerd worden; de aanwezigheid is afhankelijk van het karakter van de wijk;
- De sterke verwevenheid van wonen en werken vinden Zaankanters zeer kenmerkend voor hun streek, ook als de vormgeving van de bedrijven niet mooi is. De nabijheid en zichtbare aanwezigheid van industrie wordt ook vanuit economische overwegingen belangrijk gevonden;
- De aanwezigheid van groen is voor een groot deel van de Zaankanter bepalend voor de waardering van hun wijk.
De enquête werd gehouden om te achterhalen welke architectuur de inwoners nog passend vinden. Deelnemers kregen foto’ te zien van historische en moderne architectuur met en zonder referenties aan Zaanse architectuur. Er kon ook gereageerd worden op beelden van straten en landschappen (op de foto hieronder Haaldersbroek). De keus was tussen ‘heel erg’ of ‘helemaal niet passend (of kenmerkend)’.
Aan het eind van elk thema koos de deelnemer drie beelden uit de reeks die hij of zij het meest passend of kenmerkend vond. Naast dit soort gesloten vragen waren er ook open vragen: ‘Welk mooi modern gebouw kunt u noemen en licht toe waarom’, ‘Welke straat vindt u zelf typisch Zaans’ en ‘Welk cijfer geeft u uw eigen wijk en waarom’.
Opvallend was dat ruim de helft (54 procent) van de mensen die de vragenlijst invulden al vier decennia of langer in Zaanstad – of de vroegere Zaangemeenten – woont. Negentien procent heeft een woonduur van tien tot 25 jaar, achttien procent 25 tot 40 jaar en negen procent tot tien jaar.
De Top 3 van meest typerende straten werd:
- Zaanbocht (Wormerveer)
- Oostkant van de Oostzijde (Zaandam)
- De Ruijterkade (Wormerveer), Lagendijk (Koog aan de Zaan), Papenpad (Zaandam)
Bij de historische straatbeelden vinkten de bewoners het vaakst ‘heel erg passend’ aan. Maar de straatbeelden met moderne bebouwing deden het ook goed.
De Zaankanters lijken het belangrijk te vinden dat de geschiedenis van de straat afleesbaar is doordat bebouwing uit verschillende perioden naast elkaar staat. Over de Westzijde schrijft een respondent: ‘In de lengte heeft de Westzijde alle componenten van de Zaanstreek: statige directeursvilla’s met voortuinen, bescheiden Zaanse huisjes en grootschalige industriële ensembles.’ Nieuwbouw past daarbij, vinden veel respondenten.
Doorkijkjes en lanen
Een ander vindt bijvoorbeeld bij de J.J. Allanstraat in Westzaan de doorkijkjes naar de weilanden bepalend en de verspringingen in hoogte. Volgens een derde onderscheidt de Stationsstraat in Zaandam zich door het laanachtige karakter met de monumentale beplanting en de statige huizen.
Bij een foto van een deel van de Oostzijde waar oud en nieuw tegenover elkaar staan (foto hieronder), werd gevraagd naar een aparte waardering van de linker- en rechterzijde. De meeste deelnemers vinden de linkerzijde ‘heel erg passend’ en de rechterzijde niet. Voor velen is de combinatie van oud en nieuw niet het probleem (‘niet alles hoeft groen en Zaans te zijn’), maar ze vinden deze nieuwbouw meer lijken op een blokkendoos en doorkijkjes naar de Zaan ontbreken.
De Top 3 van moderne gebouwen ziet er als volgt uit:
- Een gerenoveerde loods in Wormerveer (bovenste foto)
- Het Inntel Hotel, Zaandam
- Moderne Zaanse houtbouw, Krommenie (onderste foto)
Bij moderne gebouwen zijn referenties naar de Zaanse architectuur bepalend voor de keuze. Over de modernste gebouwen zijn de meningen duidelijk verdeeld. Bij de Primark en het Zaans Medisch Centrum kreeg ‘neutraal’ de meeste stemmen. Maar verwijzingen worden dan ook niet altijd herkend: dat de onderste lagen van het ZMC zijn geïnspireerd op de Zaanse industriebouw en de wit gekleurde toplaag door de Lassie-fabriek in Wormer, was de meesten niet opgevallen.
Bij het Vissershop in Zaandamvinken veel respondenten ‘neutraal’ en ‘niet passend’ aan. Zij vinden de verwijzing naar de ‘kaakbergen’(hooischuur) door de toepassing van de verticaal opgehangen dakpannen vergezocht.
De Top 3 van wijken en landschappen is geworden:
- Haaldersbroek
- Molletjesveer
- Westerkoog
Terwijl de meeste respondenten vooral ‘neutraal’ aanvinken bij het kenmerkende karakter van Westerkoog, geven de bewoners zelf de wijk een hoog cijfer door de manier waarop de wijk verweven is met het landschap. En over Oud West merkt een bewoner op: ‘Een voorkeur voor bijvoorbeeld de straten links van de Westzijde, met die afwisseling van oud- en nieuwbouw, en alle verhalen die daaruit te destilleren zijn’.
Inwoners van Westzaan (op de foto hieronder de J.J. Allanstraat) en Assendelft roemen de dorpse sfeer van hun buurt. In Hoornseveld bestaat grote waardering voor de ruime opzet en het vele groen en de inwoners van Krommenie en Wormerveer hopen dat de gezelligheid en de sociale cohesie in hun buurten behouden blijft.
Groen belangrijk
Gebrek aan groen kan zo twee punten schelen in de cijferwaardering van de eigen wijk. Bewoners van de Burgemeestersbuurt bijvoorbeeld voelen dat gemis sterk en enkele bewoners van Saendelft vinden dat door de te smalle straten weinig ruimte is voor beplanting: te veel gras en niet parkachtig.
Industrie en bedrijven misstaan in de wijken niet. Bij de straatbeelden vonden de Zaankanters de industriewand in Koog aan de Zaan heel erg passend voor de Zaanstreek. Molletjesveer en de Achtersluispolder worden ook ‘zeer’ en ‘enigszins passend’ gevonden en veel respondenten zijn wel voor het omzetten van industrie naar woningen. Toch wil het merendeel van de Zaankanters (nog) niet in de Achtersluispolder wonen als de wijk verkleurt.
Verschil tussen kenmerkend en mooi
Kiezen de bewoners de drie landschappen die het meest kenmerkend zijn, dan hoort Inverdan daar vaak niet bij. Molletjesveer en Achtersluispolder scoren hoger. Kennelijk is er een verschil tussen wat de respondent kenmerkend vindt en wat hij mooi vindt, schrijven de onderzoekers.
Uit de grafiek van de top drie wordt duidelijk dat de respondenten verdeeld zijn over welke landschappen het meest kenmerkend zijn. Uit de toelichting bij de open vragen wordt dat duidelijk. Sommige respondenten – die er overigens zelf niet wonen – spreken van ‘Inverdan Kitsch’ of de ‘Eftelinisering’ van Zaanstad. Maar het merendeel is lovend.
Een bewoner van Oud West vindt dat Inverdan de wijk van een zware onvoldoende naar een ruime voldoende heeft getild. En een bewoner uit het gebied zelf schrijft: ’Zelf woon ik één van de eerste nieuwbouw en van wat ik nu zie word ik alleen maar blijer’.
