Met de invoering van de Woningwet in 1901 verdween de houtbouw in vrij korte tijd uit de Zaanstreek: het traditionele materiaal werd vanwege het brandgevaar verboden. De huidige woning- en klimaatcrisis zorgt er echter voor dat hout een comeback maakt. Niet alleen is dat duurzamer dan stenen en metselwerk, het is ook goedkoper.
Eén van de meest opvallende kenmerken van houten huizen is hun natuurlijke schoonheid. Hout straalt warmte, charme en authenticiteit uit. Niet voor niets zijn de Zaanse ‘oudjes’ geliefd ook wanneer ze nog flink aangepast moeten worden aan de eisen van deze tijd. De verschillende tinten, patronen en texturen van het hout creëren een unieke uitstraling die moeilijk te evenaren is met andere bouwmaterialen. Bij nieuwbouw biedt hout een opmerkelijke flexibiliteit in ontwerp en bouw. Het kan gemakkelijk worden bewerkt en aangepast, waardoor architecten en bouwers vrijwel elke gewenste vorm en structuur kunnen realiseren.
Voordelen
Hout is een hernieuwbaar bouwmateriaal dat aanzienlijk minder milieubelastend is in vergelijking met veel andere materialen. Houten huizen hebben een lagere koolstofvoetafdruk, omdat hout als natuurlijke koolstofopslag fungeert. Mits het afkomstig is van duurzaam beheerde bossen, kan hout één van de meest duurzame bouwmaterialen zijn. Daarnaast is het goed bestand tegen de tand des tijds en kan het generaties lang meegaan. Hout heeft van nature uitstekende isolerende eigenschappen. Mits goed gebouwd vertaalt zich dat in lagere energiekosten, omdat de verwarmings- en koelingsbehoeften van een houten woning doorgaans lager zijn dan die van huizen de van ‘modernere’ materialen zijn gemaakt.
Hoogbouw
Hout is niet alleen geschikt voor (semi-)vrijstaande woningen, maar wordt ook in toenemende mate gebruikt voor hoogbouw. In Zaandam bijvoorbeeld voor het woongebouw met de veelzeggende naam Timbr in de Zaandamse Slachthuisstraat. Begin 2022 werd in Amsterdam de toren Haut opgeleverd, die met zijn 21 verdiepingen en hoogte van 73 meter toen het op twee na hoogste hybride houten gebouw en zelfs de hoogste woontoren ter wereld was. Bouwer J.P. van Eesteren pakte de handschoen op met als grote uitdagingen het voorkomen van vochtbelasting tijdens de bouw én het gebruik en het realiseren van een brandwerendheid van 90 minuten.
Zaanse houtbouw
Het is wellicht het collectieve geheugen van generaties van honkvaste Zaankanters dat maakt dat bij ‘houten huis’ meteen de associatie met brand wordt gemaakt. Alle houten huizen hier dateren van ná 1578. In dat jaar werden alle dorpen platgebrand door de terugtrekkende Spanjaarden. Bij de wederopbouw gebruikte men in tegenstelling tot elders opnieuw hout, vanwege de matige kwaliteit van de bodem en de grote beschikbaarheid. Zaandam was immers het centrum van de houthandel. Het brandgevaar nam de Zaankanter op de koop toe, maar lag wel altijd op de loer.
Veiligheidsmaatregelen
Wie vandaag de dag met hout brandveilig wil bouwen boven 20 meter moet verder gaan dan het Bouwbesluit, ook wanneer nieuwe materialen als kruislaaghout (CLT) en laminated veneer lumber (LVL) worden gebruikt. In Haut werd bijvoorbeeld een watermistsprinklerinstallatie geïnstalleerd die vuur al in een vroeg stadium kan doven. Ook werd het hout goed ingepakt in brandveilige beplating. Tot een hoogte van 20 meter kunnen branden van buitenaf met de ladderwagen worden bestreden. Bij hogere gebouwen moeten de brandweerlieden het gebouw in en zijn dus strikte eisen noodzakelijk ten aanzien van brandwerendheid van draag- en scheidingsconstructies.
De meeste scenario’s waarop regelgeving is gebaseerd gaan ervan uit dat na een uur het bankstel, de eettafel, gordijnen en andere inventaris wel zijn opgebrand en dat bij gebrek aan meer voeding het vuur in een stenen huis dan vanzelf dooft. Als er veel hout is toegepast in wanden en vloeren ligt dat anders. Er is echter sinds 1901 veel veranderd. Misschien duurt het nog eens ruim 100 jaar voor Zaankanters bij een gesuggereerd verband tussen houtbouw en een groter risico op een grote brand de schouders ophalen en zeggen ‘Joh, da’s alleen in die ouwe heusies’.
