Kán er straks wel onderscheid worden gemaakt tussen inwoners en toeristen?

De samenwerkende ambachtspartijen en de ondernemersverenigingen OVZS en OV1509 op de Zaanse Schans komen gezamenlijk in verzet tegen de mogelijke invoering van betalende bezoekers. Zij vrezen voor hun nering, maar wijzen in een  reactie op het voorstel ook op het gevaar dat de Schans straks voor iederéén een afgesloten reservaat wordt, ook voor de inwoners.

'Gratis toegang voor inwoners kan niet worden waargemaakt,' aldus de ondernemers en ambachtslieden. Het college probeert de impact van de afsluiting te verzachten met de belofte dat bewoners en bepaalde categorieën bezoekers zonder kosten toegang kunnen blijven houden tot het gebied. Hierbij worden genoemd de bewoners en hun gasten, personen die werkzaam zijn op de Zaans Schans en leveranciers, leden van de Vereniging De Zaansche Molen, inwoners van Zaanstad en Wormerland en particuliere horecagasten met een reservering.

Juridische obstakels

'Hoewel sympathiek is het de vraag of deze regeling wel juridisch stand kan houden. Gratis toegang geven aan alleen inwoners van Zaanstad en Wormerland is mogelijk in strijd met de Algemene wet gelijke behandeling. Daarnaast is gratis toegang geven aan gasten met een reservering bij één van de restaurants problematisch als niet ook gratis toegang wordt verleend aan gasten van de ambachten. Het eerlijke verhaal is dan ook dat als het gebied aan de openbaarheid wordt onttrokken, ervan uitgegaan moet worden dat de Zaanse Schans in de regel voor niemand van buiten het gebied meer toegankelijk zal zijn zonder entree te betalen.' 

De ambachtspartijen die gevestigd zijn op de Schans geven met gratis demonstraties van Oudhollandse ambachten bezoekers dagelijks een authentiek beeld van de manier waarop typisch Hollandse producten worden gemaakt. Daarnaast zorgen de ondernemers voor voldoende eet- en drinkgelegenheid in het gebied. 'De ambachten maken een belangrijk onderdeel uit van de beleving van de Zaanse Schans. Voor het bekijken hiervan wordt geen entree gevraagd, de demonstraties worden bekostigd uit de opbrengsten van de winkelverkoop. Dit is anders voor het Molenmuseum, het Zaans Museum en het Museum Zaanse tijd, die voor hun exploitatie volledig afhankelijk zijn van entreegelden,' leggen de ondertekenaars van de brief de verschillende verdienmodellen op de Schans nog maar eens uit. 

Verstoorde verhoudingen

'Dat de verhoudingen tussen de ambachtspartijen, erfgoedpartijen en de gemeente slecht zijn zal inmiddels niemand zijn ontgaan,' is na jaren van in tegengestelde richtingen opereren zonder enige constructieve onderlinge communicatie een understatement van jewelste. 'De afgelopen vier jaar hebben de erfgoedpartijen steeds meer hun eigen plan getrokken en daarbij nauw samengewerkt met de gemeente om te komen tot een voorstel waarmee zij de regie over het gebied volledig naar zich toe willen trekken en de andere partijen  (ondernemers en bewoners) buitenspel zetten.'

Paardenmiddel

Het (voorlopige) eindresultaat is een model waar de ondernemers en ambachtslieden nul procent heil in zien. 'Het plaatsen van een hek om de Zaanse Schans en het heffen van entreegeld zien wij als een paardenmiddel dat erger is dan de kwaal. Wij vragen de gemeenteraad dan ook om niet in te stemmen met het principebesluit. Het unieke openbare karakter van de Zaanse Schans gaat verloren. Wat de Schans uniek maakt is juist dat het geen openluchtmuseum is, maar een woon-werkgebied dat voor iedereen toegankelijk is. Dat is destijds een bewuste keuze geweest en vormt de essentie van de Zaanse Schans.'

Onduidelijke cijfers

En dan is er nog de vraag of Nederlanders bereid zullen blijken on 17,50 euro per persoon te betalen voor een bezoek. 'De aanleiding voor het voorstel is het behoud van het cultureel erfgoed. Uit de toelichting op de exploitatielasten en investeringen kan echter niet worden opgemaakt hoeveel er nu eigenlijk nodig is om de erfgoedpartijen financieel uit de brand te helpen en het cultureel erfgoed in stand te houden. De enorme opbrengsten die verwacht worden (van jaarlijks 18,9 miljoen euro) lijken vooral te worden gebruikt voor nieuwe uitgaven en ambities en voor het opzetten van een grote nieuwe werkorganisatie met betaalde krachten. De benodigde investeringskosten lijken vooral te zitten in organisatiekosten van het nieuwe systeem, het aanleggen van een nieuw fietspad en heel veel overhead. Het exploitatiemodel creëert daarmee grotendeels zijn eigen financieringsbehoefte.' 

Waarom maar twee keuzes?

Er wordt volgens de brief een valse keuze voorgelegd tussen extreme scenario’s. 'De gemeenteraad wordt door het college onder druk gezet om nu binnen enkele weken een zeer ingrijpend besluit te nemen, wat niet bijdraagt aan een zorgvuldig besluitproces. Er is geen tijd om de ondernemers de kans te gunnen om een alternatief voorstel uit te werken en geen tijd voor een zorgvuldige belangenafweging. De raad krijgt slechts een keuze voorgelegd: in het ene scenario menen de erfgoedpartijen binnen twee jaar failliet te gaan en het cultureel erfgoed binnen zeven jaar te verliezen; in het andere krijgt de Zaanse Schans een duurzaam exploitatiemodel en ontstaat een land van melk en honing onder regie van de erfgoedpartijen. Andere scenario’s zijn er niet.' Waarom niet ook een gedeeltelijke afsluiting van alleen het molenlint overwogen, bijvoorbeeld. 

Bodemloze put

In de brief wordt echter gewezen op de precaire financiële situatie van het Zaans Museum dat niet in staat is gebleken om zichzelf te bedruipen en een bodemloze put voor de gemeente is. Zonder plannen om het museum in de toekomst rendabel(er) te maken zullen die gaten in de begroting in de toekomst moeten worden gedicht door de erfgoedpartijen. Een niet onrealistisch toekomstbeeld is dan dat het museum failliet gaat en dat de molens in dat bankroet worden meegetrokken. 

Verhuizing museum

Wat de ondernemers en ambachtslieden betreft kan het Zaans Museum beter worden losgetrokken van de Schans en worden ondergebracht op het Hembrugterrein. 'Op dit moment heeft het museum op de huidige locatie helaas te weinig toegevoegde waarde, omdat het aanbod simpelweg niet aansluit bij de vraag van de bezoekers van de Schans, zoals ook beaamd wordt door het Zaans Museum. Het is het verkeerde aanbod op de verkeerde plek.' Maar op het Hembrugterrein kan 'een krachtig cultureel gebied ontstaan, met een duidelijke eigen positionering en verbindingen naar de andere (culturele) hotspots, waaronder de Zaanse Schans'.