GroenLinks en de Partij voor de Dieren stellen voor dat Zaanstad alles in het werk stelt voor een experiment met een basisinkomen nu het Rijk op dat gebied kansen laat liggen. Het moet leiden tot een gelukkiger en gezonder Zaanstad, zonder inwoners met stress over geldzorgen en armoede.
‘Wat zou het mooi zijn geweest als bij de uitbraak van het coronavirus Nederland al het basisinkomen had ingevoerd. Dat zou miljarden aan tegemoetkomingen aan ondernemers, ZZP’ers en gemeenten hebben gescheeld. En niet in de laatste plaats aan financiële zorgen van veel van onze inwoners,’ schrijven Romkje Mathkor (GL) en Melchoir Mattens (PvdD) in een agenda-initiatied. ‘Sommige landen, zoals Spanje, hebben dit ook ingevoerd; daar is er echter voor gekozen alleen de minima een basisinkomen te verstrekken en is het bedrag niet genoeg om de eerste levensbehoeften te dekken,’ maar dat hebben zij niet voor ogen.
Legio voordelen
Het duo denkt aan een systeem waarbij iedereen onvoorwaardelijk een vast bedrag per maand krijgt, genoeg om van te leven, daarnaast alle vrijheid heeft om daarnaast nog te gaan werken en dat alle toeslagen, heffingskortingen en dergelijke verdwijnen. De voordelen daarvan zijn volgens de twee fracties legio:
- Niemand hoeft meer in armoede te leven;
- Stress over hoe de rekeningen te betalen verdwijnt en daardoor hoeft een veel minder groot beroep op de zorgkosten worden gedaan;
- Geen dwang tot perspectiefloos en geestdodend werk;
- Geen dwang meer om zinloos te solliciteren;
- Meer vrijheid voor zelfontwikkeling
- Werknemers kunnen veel vrijer onderhandelen over salaris en arbeidsvoorwaarden;
- Het rondpompen van geld via allerlei toeslagen verdwijnt.
Het idee is nog steeds dat het niet te betalen zou zijn, maar het CPB heeft in haar studie Kansrijk Armoedebeleid het basisinkomen 2.0 doorgerekend. In die versie ontvangt iedere volwassene maandelijks 635 en elk huishouden 600 euro. Een alleenstaande krijgt dus 1235 en een stel 1850 euro. Alleen de huurtoeslag blijft. Daardoor gaat de onderste 20 procent van de inkomens er 8,5 procent op vooruit. De bovenste 20 procent levert 8,6 procent in, onder meer doordat het toptarief van de inkomensbelasting – net als voor 1991 – naar 72 procent gaat. Werkgevers gaan meebetalen aan dit basisinkomen, want zij zijn ommers veel minder geld kwijt aan WIA-, WW- en ZW-premies.
Beste optie
Het basisinkomen 2.0 komt in dit CPB-rapport verreweg als beste optie uit de bus om de armoede te bestrijden. De kosten van dit basisinkomen 2.0 liggen in de orde van grootte van 200 miljard euro. Maar de uitkeringen op grond van de AOW, de WW, de WIA en de bijstand bedroegen in 2018 samen 108 miljard. Het verstrekken van arbeidskorting, algemene heffingskorting, hypotheekrenteaftrek en andere vrijstellingen kostten tussen 70 tot 80 miljard. Als toeslagen zoals de zorg- en de kinderopvangtoeslag zouden worden afgeschaf, levert dat nog eens tien miljard op.
“Hoe zou Nederland eruit hebben gezien in een coronalockdown met een basisinkomen? De financiële nood zou kleiner zijn geweest.’’ https://t.co/B6N23N1w7p
— Rini Biemans (@rinibiemans) December 13, 2020
Herziening belastingstelsel
Bovendien is de inschatting dat door de invoering van een basisinkomen er circa elf miljard aan de alsmaar stijgende zorgkosten bespaard kan worden, tekenen Mathkor en Melchers voor. ‘Het lastige daarbij is dat het CPB geen mogelijkheid ziet om sociale en maatschappelijke effecten door te rekenen. Waarom blijft er dan toch zo’n grote aarzeling om het basisinkomen in te voeren? Om te beginnen zou voor een goede invoering een totale herziening van ons belastingstelsel nodig zijn. Dat is inderdaad een grote operatie. Een operatie die echter binnenkort toch nodig zal zijn gezien het vastlopen van de uitvoeringsorganen met als sprekend voorbeeld de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst,’ aldus het initiatief om het onderwerp op de raadsagenda te krijgen.
Experimenten elders
Er zijn inmiddels elders experimenten ingevoerd, onder andere in Finland. De uitkomsten daarvan leken te wijzen op een negatief effect op de werkgelegenheid. Positieve effecten waren er ook: de bijstandsgerechtigden werden veel gelukkiger en gezonder, kregen meer zelfvertrouwen en namen significant meer deel aan betaald werk, ook bijstandsmoeders. In Nederland zou daarmee de armoedeval worden vermeden: dat mensen niet gaan werken omdat ze toeslagen kwijtraken en er financieel op achteruitgaan. Bij het basisinkomen kunnen mensen er alleen maar op vooruit gaan. In het Canadese experiment bleek dat werkgevers hogere lonen gingen bieden.
Spelen via VNG
Er zijn ook in Nederland experimenten uitgevoerd, maar die gingen met name uit van een regelarme bijstand, wat wezenlijk iets anders is dan een basisinkomen. ‘Probleem voor de gemeente is wel dat de kosten bij de gemeente komen te liggen en de opbrengsten bij het Rijk. Daarom zou het goed zijn als het Rijk experimenten zou uitvoeren. De gemeenten kunnen het Rijk daar wel toe aanzetten, door bijvoorbeeld via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een commissie te benoemen die kan onderzoeken hoe een dergelijk experiment opgezet kan worden,’ stellen GL en de PvdD voor.
Gratis werk bestaat ook
‘Het belangrijkste bezwaar blijft bij velen: je moet werken voor je geld, gratis geld bestaat niet. Maar gratis arbeid bestaat vooralsnog wel – vaak is het juist het nuttigste werk dat niet loongevend is. Denk aan mantelzorg, zorg voor kinderen, buurtinitiatieven, maar ook het volgen van een opleiding als investering in de toekomst. Daarnaast is er dan weer veel werk wél betaald dat niets bijdraagt aan de maatschappij, zoals de flitshandel. Maar het allerbelangrijkste argument is: het basisinkomen gaat over vrijheid.’
‘Vrijheid van armoede, maar ook de vrijheid om de baan te kiezen die je leuk vindt, omdat je de zekerheid hebt dat je geld hebt wanneer je even zonder werk zit.’ Wat de twee partijen met hun initiatief willen bereiken is dat het basisinkomen op de agenda komt: het geeft een antwoord op veel maatschappelijke problemen. ‘De invoering zal zeker tijd kosten, maar ergens moet begonnen worden. Als de inzet niet van het Rijk komt, dan maar van onderaf.’ Ze stellen aan de overige fracties de volgende vragen:
- Erkent u dat het basisinkomen een oplossing zou kunnen zijn voor veel maatschappelijke problemen?
- Zou u erachter staan om te onderzoeken of het in Zaanstad mogelijk is om een experiment met het basisinkomen uit te voeren?
- Vindt u het ook een goed idee om de VNG te verzoeken een commissie in te stellen om te kijken naar een mogelijke invoering van het basisinkomen?
