Wie niet op vakantie gaat hoeft deze zomer niet in de tuin, op het balkon of binnenshuis te blijven zitten. In Zaanstad en directe omgeving zijn tien wandelroutes uitgezet die voor elk wat wils bieden.
Van een ommetje langs het industrieel erfgoed tot een flinke wandeling door bijzondere veenweidegebieden, de keus is groot. De routes tonen de Zaanstreek in al zijn facetten: het is geen geheim dat wonen en werken hier al eeuwenlang hand in hand gaan. De mogelijkheden op een rij:
Czaar Peter & Monet. Vijf kilometer met als startpunt het station in Zaandam, met de nadruk op architectuur, stedenbouw en kunst. De Zaanse houtbouw ligt aan de basis van het sinds 2010 steeds meer van gedaante wisselende stadshart van Zaandam met zijn gevarieerde bouw.
Van het houten huisje waar Czaar Peter de Grote in 1697 logeerde tot het uit 70 geveltjes bestaande hotel – er is om elke hoek wel iets bijzonders te zien. Dat zijn vooral ook stenen huizen, want door de Woningwet van 1901 was het in de Zaanstreek lang verboden om in hout te bouwen.
Claude Monet kwam hier in 1871 vier maanden werken en maakte tijdens zijn verblijf 25 schilderijen. ‘Het Blauwe Huis’ was hemzelf het meest dierbaar.
Het Twiske. Drieënhalve kilometer vanaf het beheerskantoor van Recreatieschap Het Twiske, niet ver van de sporthal in Oostzaan. Het recreatiegebied heeft een oppervlakte van 650 hectare, waarvan een derde uit water bestaat. Er zijn zes gemarkeerde wandelroutes, waarvan de Roemerroute er een is.
Houten paaltjes met blauwe pijlen markeren deze route door de Oostzanerpolder. Schotse hooglanders houden een deel van het gebied open en waar zij niet kunnen grazen is inmiddels een dicht polderbos ontstaan van beuken, esdoorns, essen, zomereiken, elzen en grove dennen. Omgevallen bomen blijven liggen zodat insecten en paddenstoelen vrij spel hebben. Een plankier loopt een stuk over de Stootersplas.
Gortershoek en Domineestuin. Vanaf de (betaalde) parkeerplaats bij de Zaanse Schans, drieënhalve kilometer. Recht tegenover de wereldberoemde molens ligt aan de overkant van de Zaan in Zaandijk het wijkje de Gortershoek, genoemd naar een gorterij die daar in 1669 stond. Er staan fraai versierde koopmanshuizen, een museum, een voormalig raadhuis, een beeldentuin bij een oud papierpakhuis en een kerk verbouwd tot woningen.
De Domineestuin is een authentiek wijkje waar particulier initiatief heeft geleid tot de renovatie van de oude woningen, het behoud van het slotenpatroon en historiserende nieuwbouw in hout. Rond de Karl Marxstraat staan mooie voorbeelden van sociale woningbouw uit het begin van de 20e eeuw.
Zaans erfgoed. Zes kilometer, eveneens vanaf de Zaanse Schans. De Zaanse Schans werd in 1972 officieel geopend als houtbouwreservaat en is inmiddels uitgegroeid tot een toeristische topattractie. U loopt eerst langs de vele houten woningen en molens langs de Zaan en de Kalverringdijk, vervolgens over de Engewormerdijk en langs het water van de Ringvaart.
De vele woonboten in de Braaksloot en zeker de buurtschap Haaldersbroek ademen de sfeer van vroeger. Mogelijk is dit buurtje al sinds de 13e eeuw bewoond en het oudste nog bestaande huisje, op nummer 11, stamt uit 1661.
Wormer. Zevenenhalve kilometer, start vanaf het Bezoekerscentrum bij de Poelboerderij. De meest gevarieerde wandeling van alle tien met zowel weidse uitzichten als erfgoed. Het Wormer- en Jisperveld is het grootste aaneengesloten veenweidegebied van West-Europa. Het bestaat uit honderden weilandjes omzoomd door ruisende rietkragen en smalle slootjes. Het wemelt er van de vogels. Om ze niet te storen mag u het gebied uitsluitend met fluisterboten in. Toch valt er vanaf de oever van De Poel genoeg te zien en te horen.
Na dit eerste deel loopt u over de Dorpsstraat van het oude lintdorp Wormer naar de dijk van polder de Engewormer. Hier is goed te zien hoe laag sommige Zaankanters wonen. In 1638 is het meer drooggemalen dat nu vanaf de dijk links ligt. Het buurtschap Bartelsluis hoort officieel tot Wormer. Via het bijzondere gemeentehuis loopt u naar de Zaan met de zowel een oude industriewand als moderne bedrijven om uiteindelijk terug te keren bij het startpunt.
Wormerveer. Zesenhalve kilometer, beginpunt station Wormerveer. Wormerveer is het enige Zaandorp met een open waterfront. De woningen staan er met de voordeur naar de Zaan gericht, zodat de bewoners goed zicht hadden op hun fabrieken aan de overzijde.
Bijzonder is een openbaar park dat in 1899 door de jonge koningin Wilhelmina is geopend en sindsdien haar naam draagt. Het is een van de weinige Nederlandse parken in particulier bezit en er zijn in de zomermaanden regelmatig allerlei festiviteiten. Behalve iconische fabrieken (onder andere Lassie, De Adelaar en Pette-Boon) zijn ook twee bijzondere hofjes in de wandeling opgenomen. Op de algemene begraafplaats staan de oudste bomen van de streek, waarin een kolonie blauwe reigers nestelt.
Zaanse landschapsschilders. Tien kilometer, van station Wormerveer naar station Zaandijk-Zaanse Schans. Een tocht over moerasveen, waarop de vogelaar de weidevogels zal herkennen: grutto, scholekster, kievit en tureluur. Frans Mars en Freek Engel (Zaanse schilders uit de 20e eeuw) maakten talloze werken van deze wereld van weiden en water.
Voor Freek Engel waren dat vooral de weilanden met koeien; Frans Mars was een molenschilder. Van de vele molens die ooit in het land stonden zijn er nog slechts drie, waarvan papiermolen De Schoolmeester een bezoek meer dan waard is. Het gebied is niet toegankelijk in het broedseizoen (15 maart tot 1 augustus), honden zijn verboden en waterdichte schoenen geen overbodige luxe.
Oud-Krommenie. Vijf kilometer vanaf station Krommenie-Assendelft. De beide dorpen werden van oorsprong door water van elkaar gescheiden. Vandaag de dag geven de Provincialeweg en de spoorlijn de grens aan. Terwijl in Assendelft veel veeboeren te vinden waren, was Krommenie vooral bekend vanwege het zeildoek dat aan de wieg stond van Forbo Flooring.
Veel van de woningen van de zeildoekhandelaren zijn nu een rijksmonument. De houten pronkgevels hebben de tand des tijds doorstaan en u zult versteld staan van de vindingrijkheid van de houtsnijders. Het Agathepark is eveneens een uitstapje waard. Langs de Nauernasche Vaart is lichte industrie gevestigd. De blikfabriek uit 1897 is een van de oudste panden, een pareltje in baksteen dat nog altijd in gebruik is voor de fabricage van verpakkingsmateriaal.
Het Zaanse havengebied. Zeven kilometer, vanaf het Zaantheater bij de Wilhelminabrug. Scheepsbouw speelt in de geschiedenis van Zaandam een grote rol. Langs de Zaan waren talloze scheepswerven waar veel Zaankanters hun boterham verdienden. Vanwege de gunstige ligging aan het Noordzeekanaal werd Zaandam een belangrijke haven voor de aanvoer van hout. Straatnamen herinneren daar nog aan.
Het mysterieuze Hembrugterrein is een voormalig complex van Defensie waar wapens en munitie werden geproduceerd. Het vormde met zijn 43 hectare parkachtig terrein letterlijk en figuurlijk het hart van de Stelling van Amsterdam, de 19e eeuwse ring van forten rond de hoofdstad. Na de Eerste Wereldoorlog werkten zo’n 8500 mensen op dit voor Nederland unieke fabrieksterrein. In de karakteristieke panden huizen nu creatieve en innovatieve ondernemers en regelmatig zijn er evenementen en festivals.
