De Rekenkamer Zaanstad is een flinke daling in de budgetten voor een aantal meerjarige programma’s opgevallen in de begroting en raadt de gemeenteraad aan om het college daarover kritisch te bevragen. Andere aandachtspunten zijn de stijging van leges, versnipperde informatie over het Pact Zaandam Oost, planningsoptimisme en de groei van de stad
Wat de budgetten betreft gaat het om het programma Kansengelijkheid (met een begrote lastendaling van 36,6 miljoen in 2024 naar 11,3 miljoen euro in 2027, gebiedsontwikkeling (van 37,4 miljoen naar 9,2 miljoen), mobiliteit (van 5,4 miljoen naar 2,7 miljoen, duurzaamheid in de vorm van een klimaatbestendige, groene en gezonde omgeving (van 13,8 miljoen naar 8,6 miljoen, klimaatneutraliteit ( van 5,9 miljoen naar 1,6 miljoen) en jeugdhulp (van 79,9 miljoen in 2024 naar 73,1 miljoen euro in 2027). ‘Wij hebben geen systematische verklaring van de financiële ontwikkeling van de budgetten op programma- dan wel productniveau gevonden voor 2025 en later,’ schrijft de rekenkamer aan de raad. ‘De Voorjaarsnota 2023-2027 biedt hierover evenmin inzicht.’
De Rekenkamer stelt voor ‘om op zoek te gaan naar het verhaal achter deze ontwikkelingen’. ‘Het is dan wel belangrijk dat duidelijk is wat de bron is voor de cijfers van het begrotingsjaar 2023 en dat de cijfers daar correct aan ontleend zijn. In de Begroting 2024 wordt aangegeven dat de vergelijkende cijfers overeenkomen met de standen uit de Voorjaarsnota 2023-2027. Echter, de getoonde begrotingscijfers voor 2023 lijken in een aantal gevallen niet overeen te komen met de Voorjaarsnota 2023-2027. Het meest in het oog springende verschil doet zich voor bij het programma Verstedelijking.
Leges en het Pact
De leges voor ‘algemene dienstverlening’ en voor ‘dienstverlening fysieke leefomgeving / omgevingsvergunningen’ vallen op door een stijging van in totaal rond de 3,5 miljoen euro ten opzichte van de begroting voor dit jaar. Ook hiervoor ontbreekt een duidelijke toelichting. Versnipperde informatie is er ook over het Pact Zaandam Oost. Er is een paragraaf die inzicht moet geven in de aanpak in het gebied als uitbreiding van het beleid voor Poelenburg en Peldersveld en volgens de Rekenkamer Zijn de doelen weliswaar tamelijk concreet, maar tussentijdse piketpalen voor de komende drie tot vier jaar ontbreken, evenals overzichtelijke informatie over de financiering.
Grotere risico’s
In de begroting 2024 worden ook dertien zogenoemde ‘ruimtescheppende maatregelen’ beschreven voor enige financiële armslag. Gezamenlijk leiden deze in de periode 2024 – 2027 tot een besparing van tussen de 5,7 en zeven miljoen euro per jaar. Onder de noemer ‘scherper aan de wind varen’ houdt één van deze denklijnen in dat Zaanstad kijkt waar het mogelijk is om iets meer risico te nemen bij het budgetteren. Dan gaat het er bijvoorbeeld om om na 2024 geen rekening meer te houden met toekomstige rentestijgingen en het scherper begroten van de Algemene uitkering. Zaanstad houdt zo geld in de pot, maar het risico op tegenvallers neemt ook toe, constateert de Rekenkamer. Zaanstad onderkent dit ook, maar de rekenmeesters dringen er bij de raadsleden op aan om te vragen om een toelichting.
Planningsoptimisme
Eveneens onderdeel van de maatregelen om financiële ruimte te scheppen is het ‘rekening houden met planningsoptimisme’ bij investeringen. Zaanstad schrijft dat de ervaring is dat de realisatie van investeringen regelmatig langzamer verloopt dan oorspronkelijk geraamd. Door daar rekening mee te houden wordt in de begroting met minder gerealiseerde investeringen gerekend en, als gevolg daarvan, lagere kapitaallasten. Dit levert naar verwachting een financiële ruimte op van een miljoen. ‘Wij vinden dit passend gezien deze eerdere ervaringen van Zaanstad en het belang van realistisch begroten. Tegelijkertijd zien we dat in de begroting niet wordt ingegaan op de aannames die ten grondslag liggen aan de omvang van de financiële ruimte van een miljoen,’ is de Rekenkamer kritisch. En het is denkbaar dat de nieuwe systematiek uiteindelijk ook van invloed kan zijn op de keuzeruimte van de raad bij investeringen. Die moet zich dus hiermee niet in de vingers snijden.
Groei van de stadbegroting
Met de ‘Groei van de stad’ systematiek houdt Zaanstad rekening met de verwachte extra kosten door groei. De Rekenkamer vindt het positief dat de financiële gevolgen van de verwachte groei op deze manier inzichtelijk worden gemaakt. Ook hier rammelen de cijfers echter een beetje. ‘De kosten als gevolg van groei hebben een zekere mate van onvermijdelijkheid omdat deze het resultaat zijn van een min of meer autonoom proces: groei. Dat betekent dat de keuzeruimte voor de gemeenteraad waarschijnlijk ook beperkt is,’ schrijft de Rekenkamer. ‘In verband met de beperkte keuzeruimte is het belangrijk dat het verloop en de inzet van de gevormde stelpost goed te volgen is,’ – en dat wordt door het college niet gemakkelijk gemaakt.
