Een oud-bewoonster van Maison d’Essence, de oude geur- en smaakstoffenfabriek van Polak & Schwarz in Zaandam, biedt een collectie flessen en flesjes van dat roemruchte bedrijf te koop aan.
De verzameling is door de jaren heen tot stand gekomen nadat de bewoonster van het witte gebouw op zoek ging naar de geschiedenis van het pand. ‘Een stel kleine pepermuntflesjes kwam zelfs helemaal uit Zuid-Afrika. Sommige flessen hebben nog een statiegeldzegel. Jaartal? 1941 en 1942. Je krijgt een knoop in je maag als je een mogelijk scenario bedenkt waarom deze flessen nooit zijn teruggekomen’, schrijft de inmiddels naar Den Haag verhuisde eigenaresse op Toeps.nl.
Van Zutphen naar Zaandam
Polak & Schwarz werd in 1889 in Zutphen opgericht door Levi Schwarz, ook wel Leopold genoemd. Zijn zwager Joseph Polak werd vennoot. Het bedrijf produceerde Vrucht-Aroma’s, Giftvrije Verfstoffen en Aetherische Oliën. Aanvankelijk werd gewerkt op basis van geconcentreerd vruchtensap. De fabriek verhuisde in 1896 naar Zaandam onder de naam: NV Polak & Schwarz’s Essence-Fabrieken. De familie Schwarz ging in Amsterdam wonen, maar trok in 1914 eveneens naar Zaandam. In 1910 verliet Joseph het bedrijf na een conflict, maar dat bleef echter wel de naam Polak bleef voeren.
Nieuwe Zakelijkheid
Het karakteristieke pand van Maison d’Essence aan het huidige Irene Vorrinkplein werd in 1929 gebouwd in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid. Polak & Schwarz was destijds een van de belangrijkste geurstoffenproducenten ter wereld. Eind jaren vijftig werd de fabriek gesloten. Hij werd nog een tijdje als school gebruikt en raakte daarna in verval. In 2002 gaf woningcorporatie ZVH het complex na een ingrijpende restauratie een woonbestemming. In het Rijksmonument kwamen 22 loftwoningen variërend in grootte van circa 76 tot 164 vierkante meter. Via de grote raampartijen hebben alle lofts een prachtige lichtinval. ZVH stootte de dure woningen later af, maar ze worden nog steeds verhuurd.
De joodse familie had veel te lijden van de bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog. President-commissaris Leo Polak, die was getrouwd met Schwartz’ dochter en erfgename Henriette, werd opgepakt en vermoord en zijn weduwe moest uiteindelijk onderduiken. Vervolging van Henriette werd enige tijd uitgesteld omdat het bedrijf de nodige surrogaten aan de bezetter leverde. Het bedrijf werd tijdens de oorlogsjaren overgenomen door Cook Brummer, die vele (joodse) medewerkers het leven redde.
Amerikaanse eigenaar
Na de bevrijding kreeg de familie in 1949 het bedrijf, dat inmiddels ook een vestiging in Hilversum had, terug. Henriette werd president-commissaris. In 1958 fuseerde Polak & Schwarz met het Amerikaanse bedrijf Van Ameringen Haebler en ging men verder onder de naam IFF International Flavors & Fragrances Inc. Deze fusie ging gepaard met de beursnotering aan Wall Street. De vestiging in Zaandam werd opgeheven. De geschiedenis van het Amerikaanse IFF gaat terug tot 1833 en er zijn tegenwoordig vestigingen over de hele wereld.
Maar terug naar de flessenverzameling. Die hoort ergens waar hij meer tot zijn recht komt dan in een kleine Haagse flat, vindt de eigenaresse. In Zaandam, of bij iemand die een band heeft met Polak & Schwarz. Foto’s van de collectie staan op het blog en daar kunt u eventueel ook contact leggen met de verkoopster.
