Terwijl woningcorporatie Parteon zich verzet tegen een al te grote gemeentelijke vinger in de pap bij de beoordeling van de vraag of oudere woningen gesloopt dan wel gerenoveerd dienen te worden en de huuders de gemeenteraad onlangs nog lieten weten dat erfgoed tijdens een wooncrisis niet van belang is, komt Parteon wel met een fietsroute langs ‘de geschiedenis van de Zaanse sociale woningbouw’.
‘Deze route laat u kennismaken met enkele vooroorlogse sociale huurwoningen van Parteon in Zaanstad Noord. De tocht is ongeveer 20 kilometer met een start bij ons kantoor, de voormalig Pette-Boon fabriek. Vanaf Wormerveer fietst u naar Krommenie, via Wormerveer naar Zaandijk, Koog aan de Zaan om weer te eindigen in Wormerveer,’ aldus de wervende tekst.
Door de opkomst van de industrie aan het einde van de negentiende eeuw kreeg de Zaanstreek te maken met een enorme toename van het aantal arbeiders – en dus met een nijpend woningtekort. Dit leidde tot een grote vraag naar goedkope woningen en met de inwerkingtreding van de Woningwet in 1901 kregen gemeentebesturen de bevoegdheid om verbeteringen aan bestaande woningen voor te schrijven en al te slechte woningen onbewoonbaar te verklaren. De Woningwet maakt ook het stichten van een woningcorporatie mogelijk.
Ook Het Blok langs de route
In de Zaanstreek waren fabrikanten en industriëlen vaak nauw betrokken bij de oprichting van dergelijke corporaties. Er kwamen er vele, waaronder de zestien die door de jaren heen zijn samengevoegd tot wat nu Parteon is. De fietsroute voert langs enkele buurten met de oudste sociale huurwoningen van Parteon in Zaanstad Noord, waaronder ook het inmiddels gesloopte Blok in Krommenie. Andere iconen van de vooroorlogse sociale woningbouw zijn te vinden in de Van Limburg Stirumstraat / Van Hogendorpstraat in Krommenie, die uit 1913 stammen en in 2018 zijn gerenoveerd.
Oudste woningen uit 1909
Het Rijksmonument Hof van Saenden aan de Bilitonkade en de oude arbeiderswoningen in de bomenbuurt in Wormerveer liggen ook aan de route, evenals de Prins Hendrikstraat 35 – 71 in Krommenie met de negentien oudste sociale huurwoningen van Zaanstad, opgeleverd eind 1909 en ontworpen door architect K. Veltkamp. Deze huizen zijn onlangs door Parteon opgeknapt, waarbij de karakteristieke makelaars teruggeplaatst zijn. De Rode Buurt in Zaandijk wacht nog op een besluit over sloop en herbouw of renovatie, terwijl in de Zuiderkerkstraat in Koog aan de Zaan nog 30 van de 40 huizen over zijn die er in 1913 – 1914 werden neergezet in een hofje. In de bloemenbuurt, Rozenstraat, Anjelierstraat en aan het Troelstraplein in Koog aan de Zaan ging het architectenbureau Gulden en Geldmaker aan de slag.
Toch al voorlopers
Het Blauwe Hof in Wormerveer is een vreemde eend in de bijt van deze route, vanwege het bouwjaar. Al omstreeks 1765 liet papierfabriekeigenaar Dirk Blauw aan het Hennepad 20 woningen bouwen voor zijn personeel. In 1971 is daarvan de helft gesloopt, maar de achterste rij woningen aan de rand van het Wikhelminapark wordt in oude stijl gerestaureerd. Het is een vroege vorm van sociale woningbouw en het laatst bewaard gebleven houten hofje in Nederland, aldus een trotse corporatie. Goed dat in 1971 het erfgoed niet ‘even in de ijskast‘ was gezet, zoals nu door de huurders is bepleit.
