De beeldbank van het gemeentearchief Zaanstad op internet is razend populair – hij werd vorig jaar zo’n 70.000 keer geraadpleegd – maar houdt ook een financieel risico voor de gemeente in: dat (nabestaanden van) de makers de betaling van auteursrechten gaan claimen. In juli werden daarom al duizenden afbeeldingen offline gehaald en het college heeft nu de strategie bepaald voor de toekomst.
Van ruim 18.000 afbeeldingen (elf procent van de collectie) staat vast dat ze ongestraft gepubliceerd kunnen worden in de beeldbank omdat het auteursrecht verlopen is, het auteursrecht bij de gemeente ligt of de maker expliciet toestemming gegeven heeft voor publicatie. Bij de overige 147.682 afbeeldingen (89 procent) is in elk geval geen sprake van de laatste twee situaties en is het in de meeste gevallen aannemelijk dat er nog auteursrecht op berust.
Oproep: heb jij nog foto’s, affiches, toegangskaarten, flyers of andere herinneringen bewaard aan optredens in De Bond? En wil je die aan het gemeentearchief van Zaanstad afstaan, om ze voor iedereen goed te bewaren? Neem contact met ons op! https://t.co/DQkRgQtZy1 pic.twitter.com/iaU2iXlkoM
— Gemeentearchief (@ArchiefZaanstad) May 17, 2018
Van circa 47.827 afbeeldingen (29 procent van de collectie) is in elk geval de naam van de maker bekend. Na aftrek van de 18.000 afbeeldingen die probleemloos gepubliceerd kunnen worden, blijft nader onderzoek nodig naar circa 30.000 afbeeldingen om afspraken te kunnen maken over het auteursrecht. Het gaat naar schatting om 1500 makers. Bij de andere 117.148 afbeeldingen ontbreekt de naam van de maker (nog).
Veroordeling Leiden
Na de veroordeling tot het betalen van een schadevergoeding van de gemeente Leiden voor het zonder toestemming van de rechthebbende beschikbaar stellen van beelden sloegen overal in het land in archieven collega’s aan. Gezien de omvang van de huidige Zaanse beeldcollectie van 165.000 stuks en de hierboven geschetste onzekerheden loopt Zaanstad dus duidelijk een potentieel financieel risico.
Het college heeft er nu voor gekozen om de beelden waarvan het auteursrecht aantoonbaar bij derden ligt of die aantoonbare commerciële waarde vertegenwoordigen offline te zetten (40 procent van het totaal). Geprobeerd wordt om met deze rechthebbenden afspraken te maken waardoor ze mogen worden teruggeplaatst. De overige beelden waarbij het risico op strijd met de Auteurswet minimaal is blijven online beschikbaar. Bij nieuw aangeboden beelden worden meteen adequate afspraken gemaakt.
Vandaag online gekomen, de nieuwe web expositie van het gemeentearchief Zaanstad. 'Van mobilisatie tot Herdenking' http://t.co/sivIwIPZ0R
— Gemeentearchief (@ArchiefZaanstad) March 12, 2015
De Auteurswet uit 1912 regelt de rechten van de maker van een werk. Het auteursrecht blijft bestaan tot 70 jaar na het overlijden van de maker; daarna wordt een werk onderdeel van het publieke domein. Uitzonderingen op die regel zijn werken die anoniem of onder pseudoniem gepubliceerd zijn of door een rechtspersoon. In die drie gevallen begint de termijn van 70 jaar na de eerste rechtmatige openbaarmaking.
Onderzoek
Archiefdiensten verzamelen van oudsher historisch beeldmateriaal ten behoeve van historisch onderzoek. De Auteurswet staat toe dat archiefinstellingen (digitale) kopieën maken die mensen kunnen raadplegen, zolang deze binnen de muren van de instelling blijven. Het online plaatsen van een werk geldt als een hernieuwde openbaarmaking, waarvoor toestemming van de maker noodzakelijk is en deze kan daarvoor een vergoeding vragen.
Oliemolen De oude Zwan (zwaan) werd op 13 september 1936 door bliksem getroffen en beschadigd. De onderbouw en schuur bleven nog lange tijd staan op de zuidkant van de Hemmes, aan de Kuil te Zaandam. Wie weet of dit nog altijd zo is? pic.twitter.com/Hi877nsqu1
— Gemeentearchief (@ArchiefZaanstad) September 13, 2018
Bij de werken van het gemeentearchief Zaanstad gaat het vooral om foto’s, dia’s, glasnegatieven en prentbriefkaarten (80 procent). De rest bestaat uit prenten, tekeningen, affiches, kalenderbladen, tekeningen en reproducties van kunstwerken.
Hiervan waren tot voor kort ruim 126.000 opgenomen in de beeldbank. Dat aantal is nu teruggebracht tot 111.000, vooruitlopend op definitieve maatregelen om het risico op claims zoveel als mogelijk te beperken. Verwijderd zijn de prentbriefkaarten en afbeeldingen van kunstwerken van na 1900 en affiches en kalenderbladen van na 1947: die vertegenwoordigen mogelijk nog commerciële waarde.
